NOT: Anayasa Mahkemesi 6.7.1965 tarih ve 1965/16 Esas 1965/41 Karar sayılı kararıyla “Asarı Atika Nizamnamesi”ni kanun değerinde görmüş ve denetlemiştir.
Kabul Tarihi 22.01.1884
Madde 1 – Memâlik-i Mahrûse-i Şâhâneyi teşkîl eden kıta‘ât-ı ahâlî-i kadîmesinin terk etmiş oldukları âsârın cümlesi ya‘ni altun ve gümüş ve sâir meskûkât-ı ‘atîka ve târîhe müte‘allik ma‘lûmâtı hâvî yazılarla mahkûk levhalar ve oyma resm ve nakşlar ve taş ve toprak ve sâir ma‘âdinden masnû‘ ve tertîbâta müte‘allik eşyâ ve kaplar ve esliha ve edevât ve timsâl ve yüzük taşları ve ma‘bed ve serâylar ve sirk denilen eski oyun yerleri ve tiyatrolar ve istihkâmlar ve köprüler ve su kemerleri ve ecsâd ve eşyâ medfûn olmak mülâhazası mütebâdir olan tepeler ve türbeler ve dikili taşlar ve âsâr-ı muhtıra ve nezriyyeden olan binâlar ve heykeller ve sütûnlar ve her cinsi mahkûk taşlar âsâr-ı kadîmeden ‘add olunur.
Madde 2 – ‘Ale’l-‘umûm âsâr-ı ‘atîkanın hakk-ı temellük ve tasarrufuna ‘âid ahkâm işbu nizâmnâme ile ta‘yîn olunmuşdur.
Madde 3 – Memâlik-i Osmâniyye’de mevcûd ve mekşûf ve bundan böyle hafriyyât ile zâhire çıkarılacak ve deniz ve göl ve nehir ve çay ve derelerde zuhûr edecek olan her nev‘ âsâr-ı ‘atîka kâmilen devlete ‘âittir.
Madde 4 – Cemâ‘ât ve efrâdın taht-ı tasarruflarındaki arâzî ve emâkinde mevcûd veyâ merkûz olan âsâr-ı ‘atîkayı hôd-be-hôd yıkıb kaldırmağa arâzî sâhiblerinin salâhiyyetleri yokdur ve o makûle âsârı vaz‘iyyet-i asliyyelerinde ibkâ ve takrîr içün lâzım gelen tedâbîri ber- vech-i âtî hukûmet ittihâz etmişdir.
Madde 5 – Ashâbı ‘uhdelerinde bulunan arâzîde bilâ-ruhsat keşf olunacak âsâr-ı ‘atîkayı ve ebniye ve turuk-ı kadîme âsârını ve kal‘a dîvârlarını ve burç istihkâmları ve hamâm ve mezârları ve sâireyi bozmaları ve parçalayıb tahrîb etmeleri ve âsâr-ı ‘atîkaya îrâs-ı mazarrata sebeb ve vesîle peydâ edilmemek üzere harâbelerden rub‘ kilometro mesâfede kireç ocakları inşâsı ve âsâr-ı ‘atîka kurbunda bunların zıyâ‘ını mûcib olabilecek her nev‘ inşâât ve ‘ameliyyât icrâsı ve yıkılmış ebniye-i ‘atîkanın yerde yatan taşların kaldırılması ve ölçmek ve resm kalıblarını almak içün ve’l-hâsıl her ne maksada mebnî olur ise olsun ebniye-i kadîmeye iskeleler kurulması ve ebniye ve âsâr-ı ‘atîkayı gerek kâmilen ve gerek kısmen isti‘mâlleri takdîrinde derhâl zâyi‘ olsa bile mesken ittihâzı ve hubûbât ve ot ve saman ve zı‘î ve havuz ve yalak ve çeşme ve sâire makâmında isti‘mâli kat‘iyyen memnû‘dur.
Madde 6 – Hukûmetin karâr ve tensîbiyle idâre-i mahsûsası tarafından icrâ-yı taharriyyât ve hafriyyât edilmek istenildiği hâlde intihâb edilen mahall efrâd veyâhûd cemâ‘ât ‘uhdesinde ise sâhib ve mutasarrıfını hukûmet irzâ eder ve mümkün olamaz ise menâfi‘-i ‘umûmiyye içün istimlâk hakkındaki karârnâme hükmüne tevfîkan ol mahalli iştirâ eyler.
Madde 7 – Hiç kimse işbu nizâmnâmede ta‘yîn olunan şurût ve ahkâma tevfîkan ruhsat-ı resmiyye istihâl etmeksizin Memâlik-i Osmâniyye’de âsâr-ı ‘atîka taharrî ve ihrâc ve bunları kısmen olsun temellük edemez.
Madde 8 – Memâlik-i Osmâniyye’de zuhûr eden âsâr-ı ‘atîkanın diyâr-ı ecnebiyyeye nakl ve ihrâcı kat‘iyyen memnû‘dur.
Madde 9 – Âsâr-ı ‘atîka taharrîsi ve ihrâcı içün efrâd veyâhûd bir cem‘iyyet-i fenniyye nâmına ruhsat-ı resmiyye i‘tâ olunur bu ruhsatın şerâiti işbu nizâmnâmenin ta‘yîn eylediği vüs‘at ile mahdûd olmasıdır.
Madde 10 – Âsâr-ı ‘atîka taharrîsi ve ihrâcı içün Devlet Müzesi idâresinin inzimâm-ı mütâla‘âtı ve Meclis-i Ma‘ârifin tasvîbiyle karârlaşdırıldıkdan sonra Ma‘ârif Nezâretinin takrîriyle Bâb-ı ‘Âlîden ba‘de’l-istîzân işbu nizâmnâmenin üçüncü faslında gösterildiği vechle ruhsatnâmesi i‘tâ kılınır.
Madde 11 – İhrâc olunan âsâr-ı ‘atîkanın cinsi ve mikdârı Ma‘ârif Nezâretinden i‘tâ edilecek matbû‘ ve koçanlı iki deftere tahrîr olunarak zîrleri hukûmet ve müteharrî tarafından imzâ veyâhûd tahtîm olundukdan ve usûlü vechle tasdîk edildikden sonra biri müteharrîye verilib diğeri mahallî Ma‘ârif Meclisi veyâ Komisyonuna ve bunların bulunmadığı mahallde hukûmet-i mahalliyyede tutulacak defter-i mahsûsuna kayd olunarak Ma‘ârif Nezâretine gönderilir.
Madde 12 – Ruhsat-ı resmiyye istihsâliyle ihrâc olunacak âsâr-ı ‘atîka kâmilen Devlet Müzesine ‘âid olub hâfirler yalnız resm veyâ kalıblarını alabilirler.
Madde 13 – Ruhsatsız taharrî esnâsında zuhûr eden eşyâ zabt olunur ve şâyed müteharrî kable’z-zabt âsârı istihlâk etmiş ise kıymeti tazmîn etdirilir.
Madde 14 – Bir kimsenin arâzî ve mülkünde temel ve zı‘ı ve ebniye ve dîvâr ve su yolları veyâ mecrâ inşâsı ve sâir ‘ameliyyât esnâsında bi’t-tesâdüf zuhûr eden âsârın nısfı o arâzî ve mülkün sâhibine terk edilir binâberîn bu gibi âsârın hîn-i taksîminde istediğini almakda ve dilerse bedelini istîfâ etmekde hukûmet salâhiyyetli olacağı gibi sâhib-i mülke kalacak hisseden taleb ettiğinin bedelini vererek ‘aynen almakda muhtâr ve muktedir bulunacakdır.
Üçüncü Fasl : Taharriyât ve Hafriyyât Şerâiti
Madde 15 – Âsâr-ı ‘atîka taharrî etmek isteyenler taharriyyât icrâ olunacak mahallin hudûdunu gösterir bir harîta tanzîm ederek Der-Sa‘âdet’de ise Ma‘ârif Nezâretine ve vilâyetde ise vâlîlere istid‘ânâme-i resmî ile takdîm eyleyecekdir vilâyâtda icrâ olunacak tahkîkâtın netîcesi mütâla‘ât-ı mahsûsa-i mahalliyyenin ‘ilâvesiyle berâber Ma‘ârif Nezâretine iş‘âr ve müsted‘înin verdiği evrâk ve harîta takımıyla tesyâr kılınır.
Madde 16 – Taharrî ruhsatının i‘tâsı Müzeler Müdîriyyetiyle ba‘de’l-muhâbere münhasıran Ma‘ârif Nezâretine ‘âiddir ancak tahkîkât-ı evveliyye cereyân etmedikce onuncu mâdde mûcibince Bâb-ı ‘Âlîden bi’l-istîzân emr-i resmî alınmadıkca bu vazîfe isti‘mâl olunamaz.
Madde 17 – Âsâr-ı ‘atîka taharrîsi içün ruhsat-ı resmiyye verilebilmesi evvelâ taharrî ‘ameliyyâtında kılâ‘ ve istihkâmâtca ve ebniye-i ‘âlîye ve ihtiyâcât-ı ‘umûmiyyece bir gûne mahzûr olmadığının tahakkuk etmesine sâniyen taharrî ve hafriyyât bir kimsenin mülkünde olacak ise o mülkün sâhibi irzâ edilmesine sâlisen Müzeler Müdîriyyetinin inzimâm-ı ma‘lûmâtıyla tensîb ve ta‘yîn olunacak kefâlet akçesini müsted‘înin vedî‘a etmiş bulunmasına menûtdur bu şerâit ikmâl olunduğu hâlde Ma‘ârif Nezâreti mâdde-i sâbıkanın ta‘yîn eylediği mu‘âmelâtın îfâsından sonra ruhsatnâme i‘tâ eder ancak nihâyet iki seneden ziyâde müddeti hâvî ruhsatnâme verilmez şu kadar ki hafriyyâta başlanılmaksızın veyâ başlanıb da henüz ikmâl edilmeksizin ba‘zı esbâb-ı mücbire üzerine müddet-i mezûniyyet geçirilmiş olur da müteharrînin hafriyyâta devâm etmek istediği lede’t-tahkîk ma‘zereti tebeyyün eylediği hâlde Müzeler Müdîriyyetinin inzimâm-ı ma‘lûmâtıyla Ma‘ârif Nezâretinden nihâyet-i seneyi tecâvüz etmemek üzere bir müddet-i münâsebe ile temdîd-i ruhsata mesâg vardır.
Madde 18 – Müze sandığına ‘âid olmak üzere Ma‘ârif Nezâreti taharrî ruhsatnâmelerinde ber-vech-i âtî harc alacakdır.
| Osmanlı Lirası | |
| Bir günden altı aya kadar müddet içün | 5 |
| Altı aydan bir seneye kadar müddet içün | 10 |
| Bir seneden iki seneye kadar müddet içün | 20 |
Madde 19 – Ruhsatnâme târîhinden i‘tibâren bilâ-‘özr üç ay zarfında hafriyyâta mübâşeret edilmez veyâhûd mübâşeret edilibde yine bilâ-‘özr iki ay terk edilir ise ruhsatnâmenin hükmü münfesih olur müteharrî tekrâr ruhsat taleb edecek olur ise Ma‘ârif Nezâreti Müzeler Müdîriyyetinin inzimâm-ı ma‘lûmâtıyla ruhsatnâme-i sâbıkanın ibkâ veyâhûd lağv ve tebdîliyle yeniden ruhsat i‘tâ edib etmemek husûslarında muhtârdır.
Madde 20 – Âsâr-ı ‘atîka taharrîsi içün verilecek ruhsat sathı on kilometro murabba‘ında mahallî tecâvüz etmeyecekdir ruhsatla hafriyyâta mübâşeret olundukdan sonra devletce bir mahzûr görülür ise Ma‘ârif Nezâretinin emriyle hafriyyât muvakkaten ta‘tîl etdirilir ve müddet-i ta‘tîl ruhsatnâmede mukayyed zamâna mahsûb olunmaz ve bu ta‘tîlden dolayı masraf ve tazmîn iddi‘âsına müteharrînin hakkı olamayacakdır.
Madde 21 – Hafriyyât icrâ olunacak mevki‘de hukûmet tarafından dahi muktedir ve ma‘lûmâtlı bir memûr bulundurulacak ve bu memûrun harc-ı râh ve ma‘âşı hukûmetce bi’t-ta‘yîn ruhsatnâme verilir iken müteharrîden tamâmen ahz ile mâh-be-mâh Ma‘ârif Veznesinden tesviye ve i‘tâ olunacakdır hafriyyât şâyed ruhsatnâme müddetinden evvel münkaziyye olubda terk-i ‘ameliyyât edildiği takdîrde memûr ma‘âşı içün topdan alınan meblağın bâkîsi müteharrîye i‘âde kılınır.
Madde 22 – Gerek Devlet-i ‘Aliyye ve gerek düvel-i sâire memûrlarından dâire-i memûriyyetleri dâhilinde bulunan mahallerde nâmlarına olarak âsâr-ı ‘atîka taharrîsi içün ruhsat verilmez.
Madde 23 – Ruhsatnâmenin hâmili tarafından âhere terk ve bey‘i memnû‘dur.
Madde 24 – Şahs-ı vâhide bir zamânda muhtelif bir kaç mevki‘de hafriyyât icrâsına ruhsat verilmez.
Madde 25 – Tesâdüfen zuhûr eden âsâr-ı ‘atîkayı bulan kimse Der-Sa‘âdetde nihâyet beş gün zarfında Ma‘ârif Nezâretine ve taşralarda nihâyet on gün içünde hukûmet-i mahalliyyeye haber vermeğe mecbûrdur.
Madde 26 – Sâhib-i ruhsat inkızâ‘-yı müddetde veyâhûd daha evvel hafriyyâtı itmâm ettiğini haber verdiği ve şerâit-i nizâmiyyeye tamâmen ri‘âyeti sâbit olduğu hâlde vedî‘a eylediği kefâlet akçesi makbûz senedi mukâbilinde i‘âde kılınır.
Madde 27 – Âsâr-ı ‘atîkanın zabt veyâ mahkûmen müzâyede tarîkiyle fürûhtu hâlinde nizâmen lâzım gelen dellâl-i resmî ve âsâr-ı ‘atîka sâhibleriyle taksîmâtından husûle gelen bedelât-ı nakdiyyeye ve cezâ-yı nakdîler ile ruhsatnâme harcları ve müsâderâtdan vukû‘a gelecek hâsılât müze sandığına ‘âiddir.
Dördüncü Fasl : Âsâr-ı ‘Atîkanın Nakliyyât ve İsti‘mâlâtı
Madde 28 – Diyâr-ı ecnebiyyeden Memâlik-i Osmâniyye’ye her nev‘ âsâr-ı ‘atîkanın idhâli serbest ve resm-i gümrükden mu‘âfdır ve Memâlik-i Osmâniyye’nin sâir taraflarında bir mahallden diğer mahalle nakl edilecek her nev‘ âsâr-ı ‘atîka dahi dâhilî gümrük resminden müstesnâdır.
Madde 29 – Diyâr-ı ecnebiyyeden Memâlik-i Osmâniyye’ye idhâl olunan âsâr-ı ‘atîkanın yine diyâr-ı ecnebiyyeye ihrâcı ve dâhilde zuhûr edenlerin Memâlik-i Osmâniyye’nin bir mahallinden diğer bir mahalline nakli içün ruhsat istihsâli âsâr-ı mezkûrenin hâmil ve nâkilleri tarafından bir defterini yapıb Der-Sa‘âdet’de Ma‘ârif Nezâreti vâsıtasıyla Müzeler Müdîriyyetine ve taşralarda Ma‘ârif Meclis ve Komisyonlarına ve anların bulunmadıkları mahallerde hukûmet-i mahalliyyeye vermekle hâsıl olur diyâr-ı ecnebiyyeden Memâlik-i Osmâniyye’ye idhâl olacak âsâr-ı ‘atîkanın ashâbı sekiz gün zarfında bir defterini kezâlik Ma‘ârif Nezâreti vâsıtasıyla Müzeler İdâresine ve taşralarda Ma‘ârif Meclis ve Komisyonuna veyâ hukûmet-i mahalliyyeye i‘tâya mecbûrdur.
Madde 30 – Zâten memâlik-i ecnebiyyeden götürülmüş âsâr-ı ‘atîkanın yine diyâr-ı ecnebiyye ihrâcı ve dâhilde zuhûr etmiş bulunanların Memâlik-i Osmâniyye’nin âher mahalline nakli mutlaka Müzeler Müdîriyyetinin ma‘lûmâtı üzerine Ma‘ârif Nezâretinden mezûniyyet-i resmiyye istihsâline muhtâcdır âsâr-ı mezkûreden müzeye lüzûm olanlarının iştirâsına rağbet olunursa kıymetinin te‘diyyesiyle iştirâ ve diğerlerinin ihrâc ve nakline ruhsat i‘tâsı Ma‘ârif Nezâretinin yed-i iktidârındadır.
Madde 31 – Ma‘ârif Nezâretinin ruhsat-ı mahsûsası olmaksızın Memâlik-i Osmâniyye’den ihrâc olunur iken ele geçen âsâr-ı ‘atîka müze nâmına zabt ve müsâdere edilir.
Madde 32 – Memâlik-i Osmâniyye’den hârice âsâr-ı ‘atîka ihrâcıiçünistihsâli lâzım gelen ruhsat-ı resmiyye Müzeler Müdîriyyetinin inzimâm-ı ma‘lûmâtıyla münhasıran Ma‘ârif Nezâreti tarafından verilir ancak bu ruhsatın i‘tâsı evvelâ ihrâcı istid‘â olunan âsârın Devlet-i ‘Aliyye Müzesinde cinsi ve değeri cihetiyle ‘aynı bulunduğunun sâniyen âsâr-ı mezkûrenin zâten memâlik-i ecnebiyyeden idhâl edilmiş olduğunun sübûtuna mütevakkıfdır.
Beşinci Fasl : Ahkâm-ı Cezâiyye
Madde 33 – ‘Umûmî ve husûsî mahallerde mevcûd ve merkûz olan âsâr-ı ‘atîkayı tahrîb veyâhûd rahnedâr edenlerden Kânûn-ı Cezâ’nın yüz otuz sekinci mâddesi mûcibince tazmînât ve cezâ-yı nakdî alınmağla haklarında bir aydan bir seneye kadar habs cezâsı dahi icrâ kılınır.
Madde 34 – Tesâdüfen zuhûr eden âsâr-ı ‘atîkayı bulub da haber vermeyenler nizâmen müstehak olabilecekleri nısf-ı hisseden mahrûm oldukdan başka bulduğu âsârın rub‘ kıymetine müsâvî cezâ-yı nakdî ahzıyla da dûçâr-ı mücâzât olur ve şâyed âsâr-ı ‘atîka müstehlik ise bedeli kezâlik cezâ-yı nakdî ile berâber istîfâ olunur.
Madde 35 – Memâlik-i Osmâniyye’de zuhûr eden âsâr-ı ‘atîkanın bir mahallden diğer mahalle naklinde otuz ikinci mâddenin hilâfında hareket edenlerden bir altundan beş altuna kadar cezâ-yı nakdî alınır.
Madde 36 – İşbu nizâmnâme ahkâmından neş‘et eyleyecek de‘âvî mahâkim-i ‘âdiyyede rüyet olunur.
Madde 37 – Ma‘ârif Nezâreti işbu nizâmnâmenin icrâsına memûrdur.
Fî 23 Rebi‘ü’l-âhir Sene 301 ve fî 9 Şubat Sene 99 (21 Şubat 1884).
