İmar Kanununun 11. maddesi kapsamında Hazine ve özel idareye ait arazi ve arsalar, belediyelere ve il özel idarelerine terk edilmektedir. Terk yapılacak Hazine taşınmazlarının öncelikle imar planlarında İmar Kanunu’nun 11. maddesinde sayılan alanlarda kalması gerekmektedir. Bu maddede “İmar planlarında; meydan, yol, su yolu, park, yeşil saha, otopark, toplu taşıma istasyonu ve terminal gibi umumi hizmetlere ayrılmış yerlere rastlayan” taşınmazların belediyelere terk edilebileceği hüküm altına alınmıştır.
İmar Kanununun 11. maddesi hükmüne göre terk, ancak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı izni ile olabilmektedir. Kanunda Maliye Bakanlığına verilen bu yetki, Cumhurbaşkanlığı hükumet sistemine geçildikten sonra Milli Emlak Genel Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlandığı için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından kullanılmaktadır. Hatta özel idareye ait taşınmazların terkinde de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilidir.
İmar Kanununun 11. maddesinde “Bu suretle maledilen arazi ve arsalar belediye veya özel idare tarafından satılamaz ve başka bir maksat için kullanılamaz. Bu hususta tapu kütüğünün beyanlar hanesine gerekli şerh konur. Bu yerlerin kullanılış şekli, yeni bir imar planıyla değiştirilip özel mülkiyete konu olabilecek hale getirildiği takdirde, bu yerler devir alınan idareye belediye veya özel idarece aynı usulle iade edilir. Buna aykırı davranışı sabit olan ilgililer şahsen sorumludur.” hükmü yer almaktadır.
Bu hüküm gereği, 11. madde kapsamında terk edilen yerlerin geri alınması iki durumda söz konusu olabilecektir. Bunlar; a) terk edilen yerlerin amaç dışı kullanımı, b) terk edilen taşınmazın imar planının değişmesi sonucu özel mülkiyete konu olabilecek hale gelmesidir.
1. Amaç Dışı Kullanılan Yerlerin Hazine Adına Tescili
Kanun özel mülkiyete konu olma halinde yapılacak işlemi açık olarak belirttiği halde amaç dışı kullanım halinde yapılacak işlemi belirtmemiş, sadece taşınmazın amaç dışı kullanılamayacağını belirtmekle yetinmiştir.
Ancak terk edildikten sonra amaç dışı kullanılan taşınmazların da Hazine tarafından geri alınması gerekir. Çünkü amaç dışı kullanım halinde, terk edilen taşınmaz kamunun ortak kullanımında olmaktan çıkmaktadır. İmar planına göre kullanım amacının hala park, yeşil alan vb. olması sonucu değiştirmemektedir. Taşınmaz, artık kamunun ortak kullanımından çıkarak belli kişilerin kullanımına girmektedir. Bu nedenle, amaç dışı kullanılan taşınmazın Hazine adına tescili gerekir.
3194 sayılı Kanunun 11. maddesi kapsamında terk edilen fakat amaç dışı kullanılan yerlerle ilgili olarak Hazine tarafından açılan tescil davası sonucunda Yargıtay Ondördüncü Hukuk Dairesi tarafından verilen 25.10.2016 tarihli ve E: 2015/16941, K: 2016/8725 sayılı ilamda “3194 sayılı Yasanın 11. maddesinde, koşullarının varlığı halinde Hazine arazilerinin belediyeye bedelsiz terk edileceği ve tapu kaydının terkin edileceği; buna göre, belediye ve valiliğin teklifi, Maliye Bakanlığının onayı ile taşınmazın mülkiyetinin belediyeye aktarılacağı öngörülmüştür. (…)
Yukarıda değinildiği biçimde idari bir kararla devredilen taşınmazların amaç dışı kullanımları halinde, mülkiyetlerinin geri alınmasının da ancak aynı usul çerçevesinde gerçekleşebileceği açıktır. O halde somut olayda; 3194 Sayılı Yasanın 11. maddesinde öngörülen iadeye ilişkin işlemlerin yapılıp yapılmadığının araştırılması; davacı tarafından böyle bir yol izlenmeden eldeki davanın açılmış olması halinde davanın reddine karar verilmesi gerekirken, noksan soruşturmayla yetinilerek yazılı olduğu üzere hüküm kurulmuş olması doğru görülmemiş, bu sebeple kararın bozulması gerekmiştir.” ifadelerine yer verilmiştir.
Keza Yargıtay Ondördüncü Hukuk Dairesi tarafından verilen 25.09.2017 tarihli ve E: 2015/18626, K: 2017/6792 sayılı kararda da “3194 sayılı Yasanın 11. maddesi uyarınca davacı Hazine tarafından otopark alanında kalması nedeniyle davalı Belediyeye bedelsiz terk edilen dava konusu taşınmazın amaç dışı kullanımı halinde anılan maddenin 3. fıkrası uyarınca aynı usulle iadesinin gerektiği açıktır. İadeye ilişkin usuli işlemler yapılmadan açılan davanın dinlenme olanağı yoktur.” ifadelerine yer verilmiştir.
Bu karardan çıkarılabilecek iki sonuç bulunmaktadır. Öncelikle Yargıtay, 3194 sayılı Kanunun 11. maddesine göre terk edilen fakat amaç dışı kullanılan yerlerin, tekrar Hazine adına tescil edilebileceği görüşündedir. Kararlarda geçen “idari bir kararla devredilen taşınmazların amaç dışı kullanımları halinde, mülkiyetlerinin geri alınmasının da ancak aynı usul çerçevesinde gerçekleşebileceği açıktır.” ifadeleri bu düşünceyi yansıtmaktadır.
İkinci olarak; bu alanların tescili amacıyla dava açılabilmesi için öncelikle Hazine’nin bu alanların tekrar Hazine’ye iadesi için ilgili belediye nezdinde gerekli girişimleri yapması gerekmektedir. Yukarıda vermiş olduğumuz kararda bunun bir dava şartı olarak kabul edildiğini göstermektedir.
2. Terk Edilen Taşınmazların Özel Mülkiyete Konu Hale Gelme Durumunda Terk Eden Kamu İdaresine İadesi
İmar Kanununun 11. maddesine göre terk edilen taşınmazın imar planının değişmesi sonucu özel mülkiyete konu olabilecek hale gelmesi (örneğin yol olarak terk edilen taşınmazın konut alanına dönüştürülmesi) durumunda, terk eden kamu idaresine iade edilmesi gerekir.
Yargı kararları da bu yöndedir. Örneğin Danıştay Altıncı Dairesinin 03.06.1998 tarihli ve E:1997/3703, K:1998/2935 sayılı kararında, imar planıyla kullanılış biçimi değiştirilerek imar parseli haline getirilen taşınmazların İmar Kanununun 11. maddesinin 3. fıkrası gereğince devir alınan idareye iadesi gerektiği belirtilmiştir.
Taşınmazın iade edilmeyerek belediye adına tescil edilmesi durumunda, belediye aleyhine tapu iptali ve Hazine adına tescil davası açılması gerekir.
Görevli yargı, adli yargıdır; yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesidir. Daha önceden Hazine ile belediyeler arasında çıkan uyuşmazlıklar, kısaca tahkim kanunu olarak bilinen 3533 sayılı Umumi Mülhak ve Hususi Bütçelerle İdare Edilen Daireler ve Belediyelerle Sermayesinin Tamamı Devlete veya Belediye veya Hususi İdarelere Aid Daire ve Müesseseler Arasındaki İhtilafların Tahkim Yoliyle Halli Hakkında Kanunun 4. maddesi gereği hakemde görülmekteydi. Ancak, 4916 sayılı Kanunla 4. madde değiştirilerek taşınmazın aynına ilişkin davalar hakemin görev alanından çıkarılmıştır. Bu nedenle, özel mülkiyete konu olduğu halde belediye adına tescil edilen taşınmazlar için taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesinde tapu iptali ve Hazine adına tescil davası açılması gerekir.
