Gecekondu Kanunu’na Tabi Alanlarda Planlama Yetkisi

1) Gecekondu Kanunu’na Tabi Bölgeler Nereler?

775 sayılı Gecekondu Kanunu, bu Kanun’a tabi bazı alanlar öngörmektedir. Kanun’da yer alan bölgeler, gecekondu ıslah bölgesi ile tasfiye bölgesidir. Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliği bu alanlara, önleme bölgesi ile dönüşüm bölgesinin eklemektedir.

775 sayılı Kanun’un 16. maddesine göre; gecekondu ıslah ve tasfiye bölgeleri ve bunların sınırları, belediyelerce, her türlü imkan ve araçtan faydalanılarak tespit olunur. Bu bölgeler içinde bulunan bütün yapılar, gerek belediyelerin ve gerekse yardımcı olabilecek diğer daire ve kurumların durum ve imkanları da göz önüne alınarak, Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca tayin edilecek şekil ve süreler içerisinde, mümkünse hava fotoğraflarında veya haritalarda, mümkün olmayan yerlerde ise ölçekli krokilerde gösterilir.

Yukarıda belirtilen esaslara göre hazırlanacak hava fotoğrafları, harita ve krokiler, tespit tarihlerini de ihtiva etmek suretiyle belediye encümenlerince öncelikle müzakere edilip karara bağlandıktan sonra onaylanarak, incelenmek üzere Toplu Konut İdaresi Başkanlığına gönderilir. Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca kabul edilen ve onanarak kesinleşen bölgelere ait karar ve krokiler, belediye dairesinde ve bölge içindeki muhtarlıklarda herkesin görebileceği bir yerde bir ay süre ile asılır ve keyfiyet mutat vasıtalarla halka duyurulur.

Belediye sınırları ve varsa mücavir sahalar dışındaki gecekondu bölgelerinde bu madde gereğince yapılması gereken işlemler, Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca yürütülür. Önleme ve dönüşüm bölgeleri ise imar planlarıyla belirlenir.

2) Gecekondu Alanlarında Plan Türleri

775 sayılı Kanun bu alanlarda imar (nazım ve uygulama imar planı) planları ve ıslah planları olmak üzere iki plan türü benimsemiştir. Ancak 2981 sayılı Kanunda ıslah imar planlarından bahsedilmesine karşın, 775 sayılı Kanunda sadece ıslah planlarından bahsedilmektedir. Dolayısıyla 775 sayılı Kanunda bahsedilen ıslah planları tam olarak ıslah imar planı niteliği taşımamaktadır. Zaten Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliğinde de ıslah planı; “7116 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Kuruluş Kanunun 10. maddesinin (c) fıkrasında belirtilen ıslaha muhtaç mesken topluluklarında çevrenin fiziki şartlarını yükseltmek maksadıyla ve 775 numaralı Gecekondu Kanunun 19. maddesi uyarınca nazım imar planlan ile mevzii gelişme planlarına uyulmaksızın geçici mahiyette yapılan planlardır.” olarak tanımlanmıştır.

775 sayılı Gecekondu Kanunu, ıslah planlarını sadece geçici bir plan olarak kabul etmiştir. Gecekondu Kanunu Uygulama Yönetmeliğine göre ıslah planları, ıslaha muhtaç mesken topluluklarında çevrenin fiziki şartlarını yükseltmek maksadıyla ve Kanunun 19. maddesi uyarınca nazım imar planları ile mevzii gelişme planlarına uyulmaksızın geçici mahiyette yapılan planlardır.

Islah planları; nazım imar planına, mevzii gelişme planı ile imar planlarına uyulmaksızın, halihazır duruma uyan ve imar planlarından önce yapılan geçici mahiyetteki planlar olduğundan, bunların tanzimi sırasında bölgeye sadece kamu hizmetlerinin götürülmesini sağlamak amacı ile lüzumlu görülecek hususlar dikkate alınır.

3) Gecekondu Kanunu’na Tabi Bölgelerde Genel Yetki Kuralı

775 sayılı Gecekondu Kanunu’nun 19. maddesine göre ıslaha muhtaç veya tasfiyesi gereken gecekondu bölgeleri ile yeniden halk konutu veya nüve konut yapımına tahsis edilecek sahaların seçimi, haritalarının hazırlanması, imar ve ıslah planlarının düzenlenmesi, Toplu Konut İdaresi Başkanlığının denetimi altında, ilgili belediyelerce yapılır veya yaptırılır.

Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, hazırlanan harita ve planları redde, düzeltilmek üzere geri göndermeye, olduğu gibi veya değiştirerek onaylamaya ve lüzum gördüğü hallerde bu hizmetleri kendisi yapmaya veya yaptırmaya yetkilidir.

Ayrıca gecekondu alanlarında TOKİ Başkanlığının haiz olduğu yetkiler 3414 sayılı Kanunun 2. maddesi ile belediyelere devredilmiştir. Söz konusu madde; “775 sayılı Gecekondu Kanununun belediye sınırları ile mücavir alanlardaki tatbikatı için Bayındırlık ve İskân Bakanlığına verilen hak, yetki ve görevler ilgili belediyelere devredilmiştir. Belediyeler bu hak, yetki ve görevleri yetkili organları eliyle kullanırlar. Büyük şehirlerde bu Kanunun tatbikatı büyükşehir belediyelerinin koordinatörlüğünde ilçe belediyelerince yapılır.” hükmünü ihtiva etmektedir.

Aynı 3414 sayılı Kanunun geçici 1. maddesi ile, daha önceden Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından başlanılan işlerin yine aynı Bakanlık tarafından tamamlanacağı öngörülmüştür. Madde hükmüne göre; 11.06.1985 tarihinden önce 775 sayılı Kanun hükümlerine göre Bayındırlık ve İskân Bakanlığının yetkisine dayanılarak başlatılmış olan iş ve işlemlere adı geçen Bakanlıkça devam edilecektir. Ayrıca Kanunda öngörülen iş ve işlemlerle yeniden başlatılacak işlemlerin 09.09.2009 tarihine kadar sonuçlandırılması gerekmektedir.

Fakat daha sonra 5609 sayılı Kanunla 3414 sayılı Kanunun geçici 1. maddesi yürürlükten kaldırılmıştır. Aynı Kanunla, 775 sayılı Kanunda geçen “Bayındırlık ve İskân Bakanlığı” ibareleri “Toplu Konut İdaresi Başkanlığı” olarak değiştirilerek gecekondu alanlarında planlama yetkileri adı geçen Başkanlığa devredilmiştir.

5609 sayılı Kanunun 3. maddesi ile de 3414 sayılı Kanunun geçici 4. maddesi değiştirilerek, 09.09.2000 tarihinden önce 775 sayılı Kanun ile 3414 sayılı Kanun hükümlerine göre başlatılmış olan iş ve işlemleri tamamlamaya Toplu Konut İdaresi Başkanlığı yetkili kılınmıştır. Bu kapsamda 09.09.2000 tarihinden önce 775 sayılı Kanun ile 3414 sayılı Kanun hükümlerine göre başlatılmış işler açısından TOKİ Başkanlığının yetkisi bulunduğuna kuşku yoktur.

Ancak 3414 sayılı Kanunun, 5609 sayılı Kanunla değişik geçici 4. maddesinde aynı zamanda “9/9/2000 tarihinden sonra başlatılacak olan iş ve işlemleri yapmaya Toplu Konut İdaresi Başkanlığı yetkilidir.” hükmü de yer almaktadır. Keza 5609 sayılı Kanun’la, 775 sayılı Kanun’a eklenen geçici 9. maddenin 2. fıkrasında “Bu Kanun hükümleri uyarınca Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca başlatılmış veya planlanmış iş ve işlemler; bu işlere ilişkin her türlü hak, yetki ve görevler, alacak, borç ve mükellefiyetler Toplu Konut İdaresi Başkanlığına devredilmiştir. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca başlatılmış veya planlanmış işleri yürütmeye, bu konuda yeni işler yapmaya, gerekli görülenleri belediyelere devretmeye veya tasfiye etmeye yetkilidir.” hükmü yer almaktadır. Bu durum ise kafa karışıklığına neden olmaktadır. Bu yetki 3414 sayılı Kanunla belediyeler devredilmiş olmasına rağmen, aynı Kanun’un geçici maddeleri ile de daha önceden başlanılan işlemleri tamamlamaya önce Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, sonrasında ise TOKİ Başkanlığı yetkili kılınmıştır. Fakat 3414 sayılı Kanunun, 5609 sayılı Kanunla değişik geçici 4. maddesinde yer alan “9/9/2000 tarihinden sonra başlatılacak olan iş ve işlemleri yapmaya Toplu Konut İdaresi Başkanlığı yetkilidir.” hükmü ile 775 sayılı Kanun’un geçici 9. maddesi, bu tarihten sonra da 775 sayılı Kanun kapsamında TOKİ Başkanlığının işlem tesis etmeye yetkili olduğu izlenimi doğurmaktadır. Bu durumun ise 3414 sayılı Kanunla getirilen düzenlemeye aykırı olduğu gayet açıktır.

4) Büyükşehir Belediyelerinde Gecekondu Kanunu’na Tabi Alanlarda Yetki

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 7. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde “20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak” büyükşehir belediyesinin yetkileri arasında sayılmıştır.

Buna göre 775 sayılı Kanun kapsamında kalan alanlarda büyükşehir belediyeleri de işlem tesis edebilecektir. 5216 sayılı Kanun’un 7. maddesinin son fıkrası “Büyükşehir belediyeleri birinci fıkranın (c) bendinde belirtilen yetkilerini, imar plânlarına uygun olarak kullanmak ve ilgili belediyeye bildirmek zorundadır. Büyükşehir belediyeleri bu görevlerden uygun gördüklerini belediye meclisi kararı ile ilçe ve ilk kademe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler.” hükmünü taşımaktadır. Bu hükümlere göre, 775 sayılı Kanun ile belediyelere verilen yetkilerin kullanılması büyükşehir belediyelerinin görevleri arasındadır, ancak meclis kararı ile ilçe belediyelerine devredilmesi mümkündür.

5) Gecekondu Alanlarında Belediyeler Tarafından Hazırlanan Islah ve İmar Planlarını Onaylama Yetkisi

TOKİ Başkanlığı tarafından hazırlanan ıslah planları bu, Başkanlık tarafından onaylanır. 775 sayılı Kanun hükümlerine göre gecekondu önleme bölgelerinde ıslah planları Toplu Konut İdaresi Başkanlığı veya bu Başkanlığın denetimi altında ilgili belediye tarafından da hazırlanabilir. Islah planlarının bu Başkanlık dışında belediyeler tarafından hazırlanması halinde, bu planlar, planların yapıldığı şartları belirten birer gerekçeli raporla birlikte bu Başkanlığın onayına sunulur. TOKİ Başkanlığı, hazırlanan harita ve planları redde, düzeltilmek üzere geri göndermeye, olduğu gibi veya değiştirerek onaylamaya ve lüzum gördüğü hallerde bu hizmetleri kendisi yapmaya veya yaptırmaya yetkilidir.

6) Gecekondu Alanlarında Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Yetkisi

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yetkileri TOKİ Başkanlığına devredilmiş olsa da bu Bakanlık, 3194 sayılı Kanunun 9. maddesi ve 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 2. maddesi kapsamında gecekondu alanlarında planlama yetkisine sahiptir. 644 sayılı KHK’nın 2. maddesinin 1. fıkrasının (ğ) bendine göre bu Bakanlık 775 sayılı Gecekondu Kanunu uyarınca Toplu Konut İdaresi Başkanlığı tarafından yapılan uygulamalara ilişkin her tür ve ölçekte etüt, harita, plan ve parselasyon planlarını yapmak, yaptırmak, onaylamak, yetkisine sahiptir.

Gecekondu alanının belediye veya büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde olması, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yetkisine halel getirmez.                                              

Danıştay 6. Dairesi, 08.12.1993, E:1991/4001, K:1993/5193: Gecekondu Yasası’nın uygulandığı yerlerdeki imar ve plan değişikliklerini Çevre ve Şehircilik Bakanlığı re’sen yapabilir. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesinde de genel bir düzenleme getirilerek nazım imar planlarının ve uygulama imar planlarının yapılmasına ve onaylanmasına ilişkin hükümler yer almıştır.

Bu Kanun’un 9. maddesinin 1. fıkrasında ise, istisnai bir hükme yer verilerek, bakanlığın gerekli görülen hallerde, kamu yapıları ile ilgili imar planı ve değişikliklerini, umumi hayata müessir afetler dolayısıyla veya toplu konut uygulaması veya gecekondu Kanunu’nun uygulaması amacıyla yapılması gereken planları ve plan değişikliklerini, birden fazla belediyeyi ilgilendiren metropoliten imar planlarının veya içerisinden ve civarından demiryolu veya havayolu geçen, hava meydanı bulunan veya havayolu veya denizyolu bağlantısı bulunan yerlerdeki imar ve yerleşme planlarının tamamını veya bir kısmını, ilgili belediyelere veya diğer idarelere bu yolda bilgi vererek ve gerektiğinde işbirliği sağlayarak yapmaya, yaptırmaya, değiştirmeye ve re’sen onaylamaya yetkili olduğu belirlenmiştir. 

Yukarıda yer alan kuralların birlikte değerlendirilmesinden, 3030 sayılı Kanun ile 3194 sayılı İmar Kanunu’nun imar planlarının yapılması ve onaylanması konusunda paralel hükümler taşıdığı, 3030 sayılı Kanun kapsamında olan yerlerde de imar planlarının 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesi hükümleri doğrultusunda yapılacağı, ancak bu yerlerde nazım imar planlarının büyükşehir belediyesi tarafından yapılıp onaylanacağı buna dayalı uygulama planlarının ise ilçe belediyeleri tarafından yapılarak yine büyükşehir belediyesi tarafından onaylanacağı, 3194 sayılı Kanun’un 9. maddesinin 1. fıkrasındaki hüküm uyarınca da, eğer plan değişikliği gecekondu Kanunu’nun uygulaması gereken alanlarla ilgili ise bu plan ve değişikliklerinin bakanlığın re’sen yapabileceği sonucuna varılmıştır. Burada 3030 sayılı Kanuna bir aykırılığın olmadığı, istisnai bir yetkiye yer verildiği kuşkusuzdur.