İmar Planlarında Müellif Zorunluluğu, Müelliflerin Nitelikleri ve Sorumlulukları

1. İmar Planlarında Müellif Zorunluluğu

İmar planlarının yeterlik belgesine sahip personel tarafından yaptırılması, önemli bir şekil unsurudur. Bu zorunluluğa uyulmaması işlemi şekil yönünden sakat kılar. 3194 sayılı İmar Kanununun 38. maddesine göre halihazır harita ve imar planlarının hazırlanması ve bunların uygulanmasının fenni mesuliyetini; uzmanlık, çalışma konuları ve ilgili kanunlarına göre mühendisler, mimarlar, şehir plancıları üstlenirler.

Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinin 21. maddesine göre imar planlarının, yeterliliği haiz müellifler tarafından kanun ve yönetmelik hükümlerine göre gerekli teknik araştırmalar yapılarak hazırlanması zorunludur. Aynı Yönetmeliğin 31. maddesine göre plan paftası, plan notları, plan raporu bulunmayan ve plan teklifi niteliğini haiz olmayan, müellif tarafından yapılmayan ve imzalanmayan planlar, idarelerin karar mercilerine sunulamaz.

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 09.10.2003 tarihli ve E:2001/880, K:2003/662 sayılı kararı ile “yeterlilik belgesine sahip müellifçe hazırlanmış bir imar planı değişikliği olmaksızın, onay mercii olan belediye meclisi tarafından plan değişikliği yerine geçecek şekilde karar alınmasını” hukuka aykırı bulmuştur.     

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 09.10.2003, E:2001/880, K:2003/662: Yeterlilik belgesine sahip müellifçe hazırlanmış bir imar planı değişikliği olmaksızın, “onay mercii” olan belediye meclisi tarafından plan değişikliği yerine geçecek şekilde karar alınmasında hukuka uyarlık bulunmamaktadır. Anılan hükümlerin birlikte değerlendirilmesinden, yeterlilik belgesine sahip müellifçe hazırlanan imar planlarının belediye meclisinin onayıyla yürürlüğe gireceği açıktır. Mevcut bir imar planında değişiklik yapılabilmesi için, öncelikle yeterlilik belgesine sahip müellifçe plan değişikliğinin hazırlanması ve sonrasında hazırlanmış olan plan değişikliğinin belediye meclisince onaylanması zorunlu olduğuna göre; yeterlilik belgesine sahip müellifçe hazırlanmış bir imar planı değişikliği olmaksızın, “onay mercii” olan belediye meclisi tarafından plan değişikliği yerine geçecek şekilde dava konusu kararın alınmasında ve 3194 sayılı İmar Kanununun 8. maddesine yollamada bulunarak alınan bu kararın bir plan değişikliği şeklinde uygulamaya konulmasında mevzuata uyarlık bulunmamaktadır.

2. Plan Müellifi Nedir?

İmar planlarını hazırlayacak plan müelliflerinin yeterlik durumları, Plan Yapımını Yükümlenecek Müelliflerin Yeterliği Hakkında Yönetmelik ile düzenlenmiştir.

Yönetmelikteki tanıma göre müellif, her ölçekteki ve türdeki planların yapılmasını üstlenebilmek için gerekli olan yeterlilik grubuna uygun yeterlilik belgesine sahip gerçek kişiyi veya yeterlilik grubuna uygun yeterlilik belgesine sahip tüzel kişiliklerin hissedarları içinde hisseleri ortakların meslek grubuna göre dağılımında eşit veya daha fazla paya sahip gerçek kişilerdir.

3. Plan Müelliflerinde Eğitim Şartı

Yönetmeliğin 6. maddesine göre planlama işlerini üstlenecek müelliflerde, yükseköğretim kurumlarının şehir ve bölge planlama bölümlerinden lisans eğitimini tamamlayarak mezun olmak şartı aranır.

Yurt dışında öğrenim görenlerin bu öğrenimlerinin ve aldıkları derecelerin, yurt içinde görülen öğrenim ve alınan derece ile eş değerde olduğunun yetkili makamlarca onaylanmış olması şarttır. İdareler de, planlama işlerinin hazırlanması, ihale edilmesi ve onanmasında bu Yönetmelik hükümlerine uymak zorundadır.

4. Müelliflerin Nitelikleri

Planlama işlerini üstlenecek müelliflerde, yükseköğretim kurumlarının şehir ve bölge planlama bölümlerinden lisans eğitimini tamamlayarak mezun olmak şartı aranır. Yurt dışında öğrenim görenlerin bu öğrenimlerinin ve aldıkları derecelerin, yurt içinde görülen öğrenim ve alınan derece ile eş değerde olduğunun yetkili makamlarca onaylanmış olması şarttır. Müelliflerin derecelendirilmesinde öğrenim şartı yanında;

• Planlama biriminde belirlenen sürelerde fiilen çalışmış veya,
• Yükseköğretim kurumlarının planlama ile ilgili uzmanlık dalında öğretim üyesi, öğretim görevlisi veya araştırma görevlisi olarak belirlenen sürelerde fiilen çalışmış veya,
• A, B, C veya D gruplarına giren işleri yapan özel planlama bürolarında, çalışma süresine ait sigorta primlerinin ödendiğini belgelemiş olmak kaydıyla, bu bürolar ilgili işleri yaptıkları sürece, belirlenen süreler kadar bu işlerde fiilen çalışmış veya,
• Planlarla ilgili yarışmalarda birincilik veya iki defa derece veya dört defa mansiyon almış veya,
• Alt yeterlilik grubuna veya gruplarına giren işlerden belirlenen sayıda iş bitirmiş,

olmaları göz önünde bulundurulur.

Yönetmeliğin uygulaması bakımından kamu kurum ve kuruluşunda çalışmış olmak, planlama biriminde ve yükseköğretim kurumlarının planlama ile ilgili bilim dalında öğretim üyesi, öğretim görevlisi veya araştırma görevlisi olarak çalışmış olmayı ifade eder.

Belediyelerin planlama birimlerinde çalışanlar da Yönetmelikte belirtilen çalışma sürelerini tamamlamak kaydıyla, çalıştığı belediyenin dahil olduğu planlama grubuna kadar yeterlilik belgesi alabilir.

Özel planlama bürolarında çalışmış olmaktan ise, Yönetmelik kapsamına giren planlama işlerinden A, B, C veya D gruplarına giren işleri yapan planlama bürolarında, büro sahibi veya ortağı veya çalışanı sıfatıyla çalışılan süreyi bonservis alarak belgelemiş olmak ve çalışma süresine ait sigorta primlerinin ödendiğini belgelemek anlaşılır.

Bonservisin kapsadığı sürelerde, bu büroların elinde program gereğince devam eden A, B, C veya D gruplarında en az bir planlama işinin mevcut bulunması ve bunun belgelenmesi şarttır.

5. Müelliflerin Derecelendirilmeleri

Plan Yapımını Yükümlenecek Müelliflerin Yeterliği Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesi ile planlama alanları, yüzölçümlerine ve plan yapımına konu olan yerleşme veya yerleşmeler bütününün gelecekteki muhtemel nüfuslarına veya nüfus toplamlarına göre gruplara ayrılmıştır. Buna göre

• Plan yapım alanı 10.001 hektar veya daha fazla olan veya geleceğe ait nüfus projeksiyonuna göre 1.000.001 ve daha fazla nüfuslu olabilecek yerleşme ve yerleşme bütünleri, A grubu,
• Plan yapım alanı 5.001-10.000 hektar arası olan veya geleceğe ait nüfus projeksiyonuna göre 500.001-1.000.000 nüfuslu olabilecek yerleşme ve yerleşme bütünleri, B grubu,
• Plan yapım alanı 2.001-5.000 hektar arası olan veya geleceğe ait nüfus projeksiyonuna göre 200.001-500.000 nüfuslu olabilecek yerleşme ve yerleşme bütünleri, C grubu,
• Plan yapım alanı 801-2.000 hektar arası olan veya geleceğe ait nüfus projeksiyonuna göre 50.001-200.000 nüfuslu olabilecek yerleşme ve yerleşme bütünleri, D grubu,
• Plan yapım alanı 301-800 hektar arası olan veya geleceğe ait nüfus projeksiyonuna göre 10.001-50.000 nüfuslu olabilecek yerleşme ve yerleşme bütünleri, E grubu,
• Plan yapım alanı 25-300 hektar arası olan veya geleceğe ait nüfus projeksiyonuna göre 10.000 ve daha az nüfuslu olabilecek yerleşme ve yerleşme bütünleri, F grubu,

olarak adlandırılır.

Yerleşme planının yapımında, yukarıda sıralanan alanlara ve nüfus projeksiyonlarına göre tespit edilen grupların, birbirinden farklı bulunması durumunda o yerleşme için hangi esasa göre belirlenen grup daha üst grup ise, yerleşme o grupta sayılır.

Her ölçekteki ve türdeki planlar, belge uygulamasına tabidir.

Bu çerçevede; ilave planlar, plan revizyonları ve değişiklikleri, eklenti veya yenileme kararı getirdikleri veya ilgili oldukları planın alan veya nüfus esasına göre belirlenecek grubunda; mevzii imar planları ise, kendi alan veya nüfus büyüklüğü esasına göre tayin edilen grupta sayılır.

Müellifler, öğrenim durumları, kamu idarelerinde çalışma durumları ve yukarıda yer alan iş bitirme durumlarına göre derecelendirilmektedir. Buna göre;

• A grubu müelliflik için;

1)   B grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

2)   B grubu planlamalardan en az bir işi ve C grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

3)   B grubu planlamalardan en az bir işi, C grubu planlamalardan en az bir işi ve D grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

4)   Yükseköğretim kurumlarının planlama ile ilgili bilim dalında doçent veya profesör unvanı almış veya planlama birimlerinde iki yıl daire başkanlığı seviyesinde veya daha üst seviyede yönetici olarak görev yapmış veya en az 15 yıl çalışmış olmak,

• B grubu müelliflik için;

1)   C grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

2)   C grubu planlamalardan en az bir işi ve D grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

3)   C grubu planlamalardan en az bir işi, D grubu planlamalardan en az bir işi ve E grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

4)   Yükseköğretim kurumlarının planlama ile ilgili bilim dalında doktor unvanı almış olmak ve bu unvanı aldıktan sonra en az dört yıl öğretim üyesi olarak çalışmış olmak veya öğretim üyesi, öğretim görevlisi veya araştırma görevlisi olarak toplam en az 12 yıl çalışmış olmak veya planlama birimlerinde en az 12 yıl çalışmış olmak,

• C grubu müelliflik için;

1)   D grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

2)   D grubu planlamalardan en az bir işi ve E grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

3)   D grubu planlamalardan en az bir işi, E grubu planlamalardan en az bir işi ve F grubu planlamalardan en az iki işi bitirmiş olmak,

4)   Kamu kurum ve kuruluşlarında en az dokuz yıl çalışmış olmak,

• D grubu müelliflik için;

1)   E grubu planlamalardan en az üç işi bitirmiş olmak,

2)   E grubu planlamalardan en az iki işi ve F grubu planlamalardan en az üç işi bitirmiş olmak,

3)   Kamu kurum ve kuruluşlarında veya A, B veya C grubuna giren işleri yapan özel planlama bürolarında en az altı yıl çalışmış olmak,

• E grubu müelliflik için;

1)   F grubu planlamalardan en az üç işi bitirmiş olmak,

2)   F grubu planlamalardan en az iki işi ve 10-24 hektar arasında en az üç işi bitirmiş olmak,

3)   Kamu kurum ve kuruluşlarında veya A, B, C veya D gruplarına giren işleri yapan özel planlama bürolarında en az üç yıl çalışmış olmak,

• F Grubu Müelliflik için;

Yükseköğretim kurumlarının şehir ve bölge planlama bölümlerinden şehir plancısı veya şehir ve bölge plancısı unvanı ile lisans eğitimini tamamlayarak mezun olmak,

şartları aranır.

6. Yeterlik Belgesinin Verilmesi ve Sicillerin Tutulması

Yeterlik belgeleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilmektedir. Bu Bakanlık; planlama işlerini yapacak müelliflerin tutulan sicillerine, iş durumlarına ve başarı derecelerine göre değerlendirilip derecelendirilmesini yapar ve müellifin değerlendirme sonucunda hangi gruba giren planlama işlerini yapabileceğine dair yeterlilik belgesini verir veya daha önce verilmiş bulunan belgeyi yeniler.

Müelliflere verilecek yeterlilik belgesi; müellifin adı ve soyadı, nüfus kaydı örneği ile özlük durumuna dair diğer bilgilerin yanı sıra, mezun olduğu yerleri, mezuniyet tarihleri ve unvanı ile uzmanlık alanını belirten, ayrıca hangi grupta planlama işlerini üstlenebileceğini, geçerlilik süresini tarih de belirtip açıklayan fotoğraflı bir belgedir.

Yeterlilik belgesi; boşluklara planlama grubu ile müellifin adı ve soyadı yazılacak şekilde, “…grubundaki planlamaları düzenlemeye yetkilidir. Bu belge, isteği üzerine …’e verilmiştir.” ifadesini ihtiva eder.

Yeterlilik belgesinin geçerlilik süresi, iptal ve yenileme olmadığı sürece en çok üç yıldır.

İlk defa belge alma ve belge yenilenme talepleri dışında, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, bütün yeterlilik sahibi müellifleri yaptıkları işler ve çalışmaları ile her üç yılda bir yeniden topluca incelemeye ve değerlendirmeye tabi tutar.

Bu inceleme neticesinde, bütün müelliflerin değişen şartlara ve değerlendirme sonuçlarına göre hangi gruplarda planlama işleri yapabileceğini belirleyen grup listeleri çıkarılır ve bu listelerin tamamı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı internet sayfasında yayımlanır.

Değerlendirme ve derecelendirme sonucunda yeterlilik belgesini yeniden almaya hak kazanmış bütün müelliflerin belgeleri hazırlanır ve yazılı talepleri üzerine kendilerine verilir.

Planlama işinin önemine, etkinliğine, kapsamına ve ağırlığına göre, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca uygun görülen hallerde belirli bir iş için sadece o planlama işi ile sınırlı olarak “özel yeterlilik belgesi” de düzenlenebilir ve hak kazanan müelliflere verilebilir.

7. Yeterlik Belgesinin İptali

Yönetmeliğin 18. maddesine göre müelliflerin yaptığı planlama işinden dolayı mesleki faaliyetleri ile ilgili konularda yetkisini kötüye kullanması sebebi ile hüküm giymiş olması halinde, yeterlilik belgeleri beş yıl süre ile geçersiz kılınır ve geri alınır. Aynı fiilin tekrarı halinde ise, belge iptal edilir.

Müelliflerin idare ile olan sözleşmelerinin müellifin hatası sebebiyle ayrı ayrı iki işte feshedilmiş olması halinde, yeterlilik belgeleri bir yıl süreyle geçersiz kılınır ve geri alınır.

8. Müelliflerin Sorumlulukları

Yönetmelik hükümleri kapsamında plan müelliflerinin sorumlulukları ile ilgili ilkeler aşağıda gösterilmiştir:

a) Plan müelliflerinin, işin yapılması ile ilgili olarak yürürlükteki kanun ve yönetmelik hükümlerine uymaları mecburidir.

b) Danışman, müşavir ve benzeri sıfatlar altında görev yapan kişiler, idarenin plan müellifi olarak görev yapamaz ve plan müellifi yetki ve sorumluluğunu üstlenemez.

c) Müellifler; üstlendikleri planlama işinin kapsadığı planlama alanının sınırları içinde, planlama süresince, ilgili idare dışındaki kuruluşlar ve kişiler adına her ölçekteki ve türdeki planları yapamazlar ve parselasyon planları düzenleyemezler.

Aynı planlama alanı sınırları içinde, ilgili idare dışında özel kişi veya kuruluşlara müşavirlik yapamaz, proje düzenleyemez, teknik sorumluluk veya fenni mesuliyet üstlenemezler. Ancak, bitmiş olan planlama işine ek yeni bir planlama işi, bu hükmün dışındadır.

ç) Müellifler, planlama yapılan alanın sınırları içinde, yalnız planlama konusu ile ilgili olarak kamu görevlilerinin tabi tutulduğu kanuni sınırlamalara, yasaklara ve sorumluluklara tabidir.

d) Müellifler; planlama çalışmalarını yürütürken objektif ve tarafsız davranmak, bilimsel ve teknik verilere göre hareket etmek zorundadırlar.

e) Plan kararlarının verilmesinde, hiçbir kişi ve kuruluştan, sözleşme kapsamı dışında herhangi bir ayni veya nakdi menfaat temin edilemez. Menfaat temin ettiği tespit edilenler hakkında kanuni işlem yapılır.