Amme karşılık taşınmaz satın alınması, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un geçici 8. maddesine göre yapılmaktadır. Kanunun Geçici 8 inci maddesine göre;
“31/12/2023 tarihine kadar uygulanmak üzere, özelleştirme kapsamına alınan kuruluşlar dahil 08/06/1984 tarihli ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu iktisadi kuruluşları ile bunların müesseseleri, bağlı ortaklıkları ve iştirakleri, 18/06/1999 tarihli ve 4389 sayılı Kanuna tabi faaliyeti devam eden kamu bankaları, büyükşehir belediyeleri, belediyeler, il özel idareleri ve bunlara ait tüzel kişilerin veya bunlara bağlı müstakil bütçeli ve kamu tüzel kişiliğini haiz kuruluşların, Devlete ait olan ve bu Kanun kapsamına giren borçlarına karşılık, mülkiyeti bu idarelere ait ve üzerinde herhangi bir takyidat bulunmayan taşınmazlarından merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerince ihtiyaç duyulanlar ile 29/6/2001 tarihli ve 4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamında değerlendirilecek olanlar, 04/01/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kanunun 6 ncı maddesine göre oluşturulacak komisyon tarafından takdir edilecek değeri üzerinden, borçlu kurumun da uygun görüşü alınarak bütçenin gelir ve gider hesaplarıyla ilişkilendirilmeksizin Maliye Bakanlığınca satın alınabilir.
Bu idarelerin satın alınan taşınmazlarının tapu işlemlerine esas olan ve yukarıda belirtilen şekilde tespit edilen değerine eşit tutarda Devlete ait olan ve bu Kanun kapsamına giren borçları terkin edilir.
Bu madde hükmü, yukarıda sayılan kuruluşlar dışında kalan, borcunu ödemede çok zor duruma düştüğü inceleme raporu ile tespit edilen ve vergi dairelerine bu Kanun kapsamına giren borcu bulunan diğer mükelleflerin (tüzel kişiliği bulunanların ortaklarına ait olanlar dahil) taşınmazları için de uygulanabilir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin esas ve usuller Maliye Bakanlığınca belirlenir.”
A. Amme Alacağına Karşılık Taşınmaz Satın Alınmasında Kapsam
1. Uygulanacak Alacaklar Yönünden Kapsam: Hangi Amme Alacakları İçin Taşınmaz Satın Alınabilir?
Geçici 8. madde, maddede sayılan idarelerin ve tüzel kişiliklerin 6183 sayılı Kanun kapsamına giren alacakları için taşınmaz satın alınabileceğini öngörmektedir. Dolayısıyla uygulamada yaygın olarak “vergi borcuna karşılık taşınmaz satın alınması” ibaresi kullanılsa da bunun yerine “amme alacağına karşılık taşınmaz satın alınması” ibaresini kullanmak daha doğru olacaktır.
6183 sayılı Kanun’un 1. maddesine göre “Devlete, vilayet hususi idarelerine ve belediyelere ait vergi, resim, harç, ceza tahkik ve takiplerine ait muhakeme masrafı, vergi cezası, para cezası gibi asli, gecikme zammı, faiz gibi fer’i amme alacakları ve aynı idarelerin akitten, haksız fiil ve haksız iktisaptan doğanlar dışında kalan ve amme hizmetleri tatbikatından mütevellit olan diğer alacakları ile; bunların takip masrafları hakkında bu kanun hükümleri tatbik olunur.”
Yani sadece amme alacakları için ve ayrıca özel kanunlarında 6183 sayılı Kanuna göre tahsil edileceği belirtilen alacaklar için de taşınmaz edinilebilir. Örneğin 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu‘nun 75. maddesine göre “Ecrimisil fuzuli şagil tarafından rızaen ödenmez ise, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil olunur.” Bundan dolayı ecrimisil alacakları için de geçici 8. madde kapsamında taşınmaz edinilmesi mümkündür.
2. Hangi İdarenin Amme Alacağı İçin Taşınmaz Alınabilir?
Kanun 6183 sayılı Kanun kapsamında sadece “devlete” ait olan alacaklar için taşınmaz edinilebileceğini düzenlemektedir. Kanuna göre sadece “Devlete ait olan ve bu Kanun kapsamına giren borçlarına karşılık” taşınmaz edinilebilir.
Burada bahsedilen “devlet” dar anlamda devlet, yani genel bütçedir. Dolayısıyla sadece genel bütçeli idarelerin 6183 sayılı Kanun kapsamına giren alacakları için taşınmaz satın alınabilir.
3. Uygulanacak İdareler ve Tüzel Kişiler Yönünden Kapsam: Amme Alacağı İçin Hangi Kurumlardan Taşınmaz Alınabilir?
Geçici 8. maddeye göre, özelleştirme kapsamına alınan kuruluşlar dahil 08/06/1984 tarihli ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi iktisadi devlet teşekkülleri ve kamu iktisadi kuruluşları ile bunların müesseseleri, bağlı ortaklıkları ve iştirakleri, 18/06/1999 tarihli ve 4389 sayılı Kanuna tabi faaliyeti devam eden kamu bankaları (Madde metninde 4389 sayılı Kanuna tâbi faaliyeti devam eden kamu bankaları ibaresi yer almakla birlikte, 4389 sayılı Kanun 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile mülga kılındığından, madde kapsamına dahil olan bankalar, 5411 sayılı Kanuna göre faaliyeti devam eden kamu bankalarıdır), büyükşehir belediyeleri, belediyeler, il özel idareleri ve bunlara ait tüzel kişilerin veya bunlara bağlı müstakil bütçeli ve kamu tüzel kişiliğini haiz kuruluşların, 6183 sayılı Kanun kapsamına giren borçları için taşınmaz satın alınabilir.
Aynı maddeye göre “Bu madde hükmü, yukarıda sayılan kuruluşlar dışında kalan, borcunu ödemede çok zor duruma düştüğü inceleme raporu ile tespit edilen ve vergi dairelerine bu Kanun kapsamına giren borcu bulunan diğer mükelleflerin (tüzel kişiliği bulunanların ortaklarına ait olanlar dahil) taşınmazları için de uygulanabilir.” Bu hüküm gereğince özel hukuk kişilerinin (gerçek/tüzel) 6183 sayılı Kanun kapsamına giren borçları için taşınmaz satın alınabilir. Yani, kamu tüzel kişileri dışında kalan vergi mükellefi özel hukuk kişilerine (gerçek ve tüzel) ait taşınmazların da amme alacağına karşılık satın alınması mümkündür.
3. İhtiyaç Duyan İdareler Yönünden Kapsam
6183 sayılı Kanun’un geçici 8. maddesine göre bu madde kapsamına giren taşınmazlarından “merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerince ihtiyaç duyulanlar ile 29/6/2001 tarihli ve 4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamında değerlendirilecek olanlar” satın alınabilir.
Maddenin ilk halinde yer alan “genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idarelerce” ibaresi, 31.05.2012 kabul tarihli, 15.06.2012 tarih ve 28324 sayılı R.G.de yayımlanan 6322 sayılı Kanunun 2. maddesiyle “merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerince” şeklinde değiştirilmiştir.
Türk idare hukukunda devlet, tek bir tüzel kişilikten oluşmamaktadır; mevzuatımız devletin, birbirinden bağımsız tüzel kişilikler şeklinde örgütlenmesini ve bunlardan bir kısmının kendi tüzel kişiliği olmasını öngörmüştür. İlk olarak 1050 sayılı Kanun’da yapılan bu şekilde bir tasnif, kamunun mali yapısının düzenlendiği 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda da yer almıştır. Bu Kanun da, devletin çeşitli tüzel kişiliklerden oluşmasını öngörmüştür. 5018 sayılı Kanun’da yer alan sınıflandırmaya göre devlet (genel yönetim); “merkezi yönetim”, “sosyal güvenlik kurumları” ve “mahalli idareler” olmak üzere 3 kısma ayrılmaktadır. Merkezî yönetim ise “genel bütçeye dâhil idareler”, “özel bütçeli idareler” ve “düzenleyici ve denetleyici kurumlar” olmak üzere 3 kısma ayrılır.
Bu kapsamda “genel bütçeye dâhil idareler”, “özel bütçeli idareler” ve “düzenleyici ve denetleyici kurumlar” tarafından ihtiyaç duyulacak taşınmazın amme alacağına karşılık satın alınması mümkündür.
Ayrıca herhangi bir kamu idaresince ihtiyaç duyulmayanlardan “4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamında değerlendirilecek olanlar” da amme alacağına karşılık satın alınabilir.
B. Uygulama
Amme alacağına karşılık taşınmaz satın alınması konusundaki uygulama A Seri, 1 Sıra Nolu Tahsilat Genel Tebliği ile düzenlenmiştir. Tebliğe göre, 6183 sayılı Kanun kapsamında borcu olan mükelleflerin bu borçlarına karşılık olarak teklif ettikleri taşınmazların alımı ve borçlarının terkini aşağıdaki usul ve esaslara göre yapılacaktır.
1. Başvuru Şekli
6183 sayılı Kanunun geçici 8 inci maddesinden yararlanmak isteyen mükellefler ekteki (EK-8/a) örneğe uygun bir dilekçe ile bağlı bulundukları vergi dairesine başvuracaklardır. Birden fazla vergi dairesine borcu bulunan mükellefler, başvuru tarihi itibarıyla yıllık gelir ve kurumlar vergisi yönünden bağlı bulundukları yer vergi dairesine başvuruda bulunacaklar, bu başvurularında, borçlarının olduğu diğer vergi dairelerini de belirteceklerdir.
2. Vergi Dairesince Yapılacak İşlemler
Vergi dairesi mükellefin dilekçesi üzerine, 6183 sayılı Kanun kapsamına giren borçlarını tespit ederek, bir liste ile mükellefin başvuru dilekçesini ve eki belgeleri, önerilen taşınmazlara, hizmetlerinin yerine getirilmesinde merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerince[1] ihtiyaç duyulup duyulmadığının tespit edilmesi amacıyla, bir üst yazı ile Vergi Dairesi Başkanlığı/Defterdarlık Gelir Müdürlüğü vasıtasıyla Milli Emlak Dairesi Başkanlığına/Milli Emlak Müdürlüğüne aktaracaktır.
[1] Her ne kadar Tebliğ’de “genel bütçeye dahil daireler veya katma bütçeli idarelerce (01.01.2006 tarihinden itibaren özel bütçeli kamu idaresine dönüşenler)” ibaresi yer almakta ise de 6183 sayılı Kanun’un geçici 8. maddesinin ilk halinde yer alan "genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idarelerce" ibaresi, 31.05.2012 kabul tarihli, 15.06.2012 tarih ve 28324 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6322 sayılı Kanunun 2. maddesiyle "merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerince" şeklinde değiştirildiği için Tebliğ’de yer alan ibareleri de buna uygun olarak kullanmak gerekir.Önerilen taşınmazlara merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerince ihtiyaç duyulduğunun Milli Emlak Müdürlüğünce bildirilmesi üzerine, vergi dairesince (gerekiyorsa “çok zor durumda” olma şartı için inceleme yaptırıldıktan sonra) vergi dairesi kıymet takdir işlemlerinin başlatılması amacıyla durumu bir yazı ile Milli Emlak Dairesi Başkanlığına/Milli Emlak Müdürlüğüne bildirecektir.
Yapılan inceleme neticesinde düzenlenen raporda borçlarını ödemede “çok zor duruma” düşmediği belirtilen mükelleflerle ilgili olarak bu uygulama çerçevesinde herhangi bir işlem yapılamayacağı bir yazı ile mükellefe ve Milli Emlak Dairesi Başkanlığına/Milli Emlak Müdürlüğüne bildirilecektir.
3. Kıymet Takdiri Yapılması
Daha sonra, milli emlak birimlerince taşınmaza kıymet takdiri yapılacaktır. Taşınmazların kıymet takdir işlemleri, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 6 ncı maddesine göre oluşturulacak komisyonlar tarafından yapılacaktır.
4. Milli Emlak Genel Müdürlüğü Uygun Görüşü
Milli Emlak Genel Müdürlüğü, Milli Emlak Dairesi Başkanlıklarınca/Milli Emlak Müdürlüklerince aktarılan satın alma taleplerini değerlendirerek, satın alımın uygun görülüp görülmediğine ilişkin görüşü Valiliklere bildirecektir.
5. Taşınmazların Hazine Adına Tescil Ettirilmesi ve Amme Alacağının Terkin Edilmesi
Milli Emlak Genel Müdürlüğünden taşınmazın alımının uygun görüldüğünün bildirilmesi üzerine Milli Emlak Dairesi Başkanlıkları/Milli Emlak Müdürlükleri/Milli Emlak Şeflikleri tapu işlemlerini yürüterek, taşınmazların Hazine adına tescil ettirilmesini sağlayacaktır. Tescil işlemi sonucunda düzenlenen tapu senedinin bir örneği Vergi Dairesi Başkanlıkları/ Defterdarlık Gelir Müdürlükleri vasıtasıyla mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine gönderilecektir.
Taşınmaza ait tapu senedinin bir örneğinin vergi dairelerine gelmesi üzerine, taşınmazın Hazine adına tapuya tescil ettirildiği tarih itibarıyla mükellefin tüm borçları hesaplanarak, taşınmaza takdir edilen değer esas alınmak suretiyle terkin işlemleri yapılacaktır.
