Arkeolojik Sit Nedir? Arkeolojik Sit Yapılaşma Koşulları Nelerdir?

Arkeolojik Sit Nedir? 

Arkeolojik sit alanları, insanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yer altında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanlardır.

Arkeolojik Miras Nedir?

Avrupa’nın ortak anı kaynağı olduğu kadar, bilimsel ve tarihî araştırma gereci olarak da arkeolojik mirası korumak amacıyla imzalanan Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi Türkiye tarafından da kabul edilerek 13.10.1999 gün ve 23845 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Sözleşme arkeolojik miras tanımını kullanmaktadır. Buna göre arkeolojik miras;

i) Korunması ve incelenmesinin, insanlığın ve doğal çevre ile ilişkilerinin tarihindeki gelişimin saptanmasının sağlayacağı;

ii) Başlıca bilgi edinme yollarının kazı ve keşiflerden olduğu kadar insanlığı ve çevresini ilgilendiren diğer araştırma yöntemlerinden oluştuğu;

iii) Tarafların yetkisi altındaki her çeşit mekânda bulunan,

tüm kalıntılar, varlıklar ve insanlığın geçmiş varlığının diğer izleri arkeolojik mirasın ögeleri kabul edilirler. Yapılar, inşaatlar, mimarî eser grupları, açılmış sit alanları, taşınır varlıklar, diğer tür anıtlar ve bunların çevresi, ister toprakta ister su altında bulunsunlar, arkeolojik mirasa dahildirler.

Sözleşmenin 2. maddesine göre taraflardan her biri, kendine özgü usullere göre, arkeolojik mirasın korunması için aşağıdaki hususları öngören bir yasal rejimi uygulamaya koymayı taahhüt eder:

i) Arkeolojik mirasının bir envanterinin yapılması ve anıtların veya korunan bölgelerin sınıflandırılması,

ii) Maddî izlerin gelecek kuşaklar tarafından incelenmek üzere korunması için, toprak üstünde ya da su altında
görünür bir kalıntı olmasa bile, arkeolojik rezerv alanları oluşturulması,

iii) Arkeolojik miras niteliğindeki eserleri tesadüfen bulan kimsenin bunları yetkili makamlara bildirme ve
incelemeye amade tutma zorunluluğu.

Kentsel Arkeolojik Sit Nedir?

Kentsel arkeolojik sit alanları; 2863 sayılı Kanun kapsamına giren arkeolojik sit alanları ile birlikte korunması gerekli kentsel dokuları içeren ve bu özellikleri ile bütünlük arz eden, korumaya yönelik özel planlama gerektiren alanlar kentsel arkeolojik sit alanlarıdır.

Bu alanlarda, arkeolojik değerlerin bilimsel yöntemlerle açığa çıkarılması, onarılması ve sergilenmesi  işlemlerinin esas alınarak sağlıklı ve kapsamlı arkeolojik envanter temeline dayalı öz gerekli bütün ölçeklerdeki planlama çalışmalarının ivedilikle yapılır. Bu planlar onanmadan, parsel ölçeğinde uygulamaya geçilmez.

Höyük Nedir?

Höyük, değişik uygarlıklara ait yerleşimlerin zamanla üst üste yığılması ile topraktan oluşan yassı büyük tepecikler olup, eski çağlardan günümüze kadarki yaşamlar ve uygarlıklar hakkında bilgi edinilmesini sağlayan yerleşimlerdir. Bu yerleşimler hakkında bilimsel sonuçlara da söz konusu alanların öncelikle Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma ve Kullanmaya İlişkin Yüksek Kurul ilke kararları doğrultusunda izlenecek koruma politikaları da dikkate alınarak yapılacak kazı ve incelemeler sonucu ulaşılmaktadır.

Ancak günümüzde höyüklerin çeşitli nedenlerle (iskan bölgesi v.s.) tahrip edildiği bir gerçek olmakla birlikte bu tahribatın önüne geçmek yerine tahribatların varlığından hareketle diğer katmanlara ulaşmayı engelleyecek kararlar alınması arkeolojik sit özelliği taşıyan alanların bu özelliklerini yitirmesi sonucunu doğuracak, tarihi ve kültürel değerlerin de yeterince korunmamasını beraberinde getirecektir.

1. Derece Arkeolojik Sit Nedir?

1. derece arkeolojik sit alanlar, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır.

a) 1. Derece Arkeolojik Sit Alanına İnşaat Yapılabilir Mi?

Bu alanlarda, kesinlikle hiçbir yapılaşmaya izin verilmez, imar planlarında aynen korunacak sit alanı olarak belirlenmesine, bilimsel amaçlı kazıların dışında hiçbir kazı yapılamaz. Bu alanlar içerisinde yer alan ören yerlerinde gezi yolu düzenlemesi, meydan tanzimi, açık otopark, WC, bilet gişesi, bekçi kulübesi gibi ünitelerin koruma kurulundan izin alınarak yapılabilir.

Resmi ve özel kuruluşlarca zorunlu durumlarda yapılacak alt yapı uygulamaları için müze müdürlüğünün ve varsa kazı başkanının görüşüyle konunun koruma kurulunda değerlendirilebilir.

Taş, toprak, kum vb. alınmamasına, kireç, taş, tuğla, mermer, kum, maden vb. ocakların açılamaz; toprak, curuf, çöp, sanayi atığı ve benzeri malzeme dökülemez. Bu alanlar içerisinde bulunan ve günümüzde halen kullanılan umuma açık mezarlıklarda sadece defin işlemlerinin yapılabilir.

b) 1. Derece Arkeolojik Sit Alanında Ziraat Yapılabilir Mi?

Höyük ve Tümülüsler de toprağın sürülmesine dayanan tarımsal faaliyetlerin kesinlikle yasaktır. Bu alanlarda ağaçlandırmaya yapılamaz; yalnızca mevcut ağaçlardan ürün alınabilir.

2. Derece Arkeolojik Sit Nedir?

İkinci derece arkeolojik sit alanları; korunması gereken, ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır.

a) 2. Derece Arkeolojik Sit Alanına İnşaat Yapılabilir Mi?

Bu alanlarda, yeni yapılaşmaya izin verilmez fakat; günümüzde kullanılmakta olan tescilsiz yapıların basit onarımlarının yürürlükteki ilke kararı doğrultusunda yapılabilir. Resmi ve özel kuruluşlarca zorunlu durumlarda yapılacak alt yapı uygulamaları için müze müdürlüğünün ve varsa kazı başkanının görüşüyle konunun koruma kurulunda değerlendirilebilir.

Bu alanlar içerisinde bulunan ve günümüzde halen kullanılan umuma açık mezarlıklarda sadece defin işlemlerinin yapılabilir.

Taş, toprak, kum vb. alınmamasına, kireç, taş, tuğla, mermer, kum, maden vb. ocakların açılamaz; toprak, curuf, çöp, sanayi atığı ve benzeri malzeme dökülemez.

b) 2. Derece Arkeolojik Sit Alanında Ziraat Yapılabilir Mi?

Höyük ve Tümülüsler de toprağın sürülmesine dayanan tarımsal faaliyetlerin kesinlikle yasaktır. Bu alanlarda ağaçlandırmaya yapılamaz; yalnızca mevcut ağaçlardan ürün alınabilir.

3. Derece Arkeolojik Sit Nedir?

Üçüncü derece arkeolojik sit alanları, koruma – kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek arkeolojik alanlardır.

Bu alanlarda, belediyesince veya valilikçe inşaat izni verilmeden önce, ilgili müze müdürlüğü uzmanları tarafından sondaj kazısı gerçekleştirilerek, sondaj sonuçlarının bu alanlarla ilgili, varsa kazı başkanının görüşleriyle birlikte müze müdürlüğünce koruma kuruluna iletilip kurul kararı alındıktan sonra uygulamaya geçilebilir.

Üçüncü derece arkeolojik sit alanı olarak belirlenen arkeolojik sit alanlarında koruma kurullarının, sondaj kazısı yapılacak alanlara ilişkin genel sondaj kararı alabilir. Bu alanlarda, taş, toprak, kum vb. alınmasına, kireç, taş, tuğla, mermer, kum, maden vb. ocaklarının açılamaz; toprak, curuf, çöp, sanayi atığı ve benzeri malzemenin dökülemez. Ülke enerji üretimine getireceği katkı ve kamu yararı doğrultusunda bu alanlarda koruma kurulunca uygun görülmesi halinde rüzgar enerji santralları yapılabilir.

4. Derece Sit Alanı Nedir? 

Maalesef böyle bir arkeolojik sit alanı grubu bulunmamaktadır. Arkeolojik sit alanları, birinci derece arkeolojik sit alanı, ikinci derece arkeolojik sit alanı, üçüncü derece arkeolojik sit alanı olarak sınıflandırılmaktadır.