İçindekiler
Hazine Taşınmazlarının Satış Gelirlerinden Pay
4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 5. maddesi, belediye ve mücavir alan sınırları içinde veya dışında olan Hazine taşınmazlarının satışından belediyelere ve il özel idarelerine belirli oranlarda pay verilmesini öngörmektedir.
Buna göre, belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde kullanılmak şartıyla % 10’u, ilgili belediyelerin 20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına aktarılır. Kalan kısmından ise ilgili belediyeye % 30, varsa büyükşehir belediyesine % 10 oranında pay verilir. Belediye mücavir alan sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin tahsil edilen kısmından, % 25 oranında; dörtte biri ilgili köy tüzel kişiliğine ödenmek ve kalanı diğer köylere götürülecek hizmetlerde kullanılmak üzere, il özel idarelerine pay verilir. Bu paylar tahsilini takip eden ayın yirmisine kadar ilgili idarelerin hesaplarına aktarılır. Belediyelere veya köy tüzel kişiliklerine yapılan satış ve devirlerden elde edilen gelirler ile özel ödenek kaydedilen satış gelirlerinden pay verilmez.
Bu çalışmamızda belediye ve mücavir alan sınırları içinde veya dışında olan Hazine taşınmazlarının satışından belediyelere ve il özel idarelerine belirli oranlarda pay verilmesi ile ilgili detayları açıklamaya çalışacağız.
Hangi İşlemlerden Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Pay Verilir?
4706 sayılı Kanun’un 5. maddesine göre Hazine taşınmazlarının satışından elde edilen gelirlerden pay verilmektedir. Dolayısıyla, ister ihale yoluyla, isterse doğrudan/ihalesiz (örneğin küçük sanayi sitesi yapılmak üzere) yapılan satışlardan (kanunen pay verilmeyeceği belirtilenler hariç olmak üzere) belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmesi gerekmektedir. Harca esas değer (emlak vergi değeri) üzerinden yapılan satışlardan da pay verilmesi gerekmektedir.
Pay Verilemeyecek İşlemler
Bazı durumlarda satış gelirlerinden pay verilememektedir. Bunları şu şekilde açıklayabiliriz:
a) Satış Niteliğinde Olmayan İşlemler
4706 sayılı Kanun’un 5. maddesi, yalnızca Hazine taşınmazlarının satışından elde edilen gelirden pay verilmesini öngörmektedir. Dolayısıyla satış işlemi niteliğinde olmayan işlemlerden (örneğin bedelli devir, trampa vb.) belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmesi mümkün değildir.
Bir işlemin satış mı, devir mi olduğu konusu, ilgili mevzuat metnine bakılarak karara bağlanır. Örneğin 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 73. maddesinde “Kentsel dönüşüm ve gelişim alanları içinde yer alan eğitim ve sağlık alanları hariç kamuya ait gayrimenkuller harca esas değer üzerinden belediyelere devredilir.” hükmü yer almaktadır. Bu işlem kanun koyucu tarafından devir olarak adlandırıldığı için bu kapsamdaki devirlerden pay verilmemektedir.
b) Belediyelere veya Köy Tüzel Kişiliklerine Yapılan Satış ve Devirlerden Elde Edilen Gelirler
4706 sayılı Kanun’un 5. maddesine göre, belediyelere veya köy tüzel kişiliklerine yapılan satış ve devirlerden elde edilen gelirlerinden pay verilmez. Kanun’da il özel idarelerine yapılan satışlardan pay verilmeyeceğine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak il özel idarelerine yapılan satışlardan yine il özel idarelerine pay verilmesinin, maddenin genel anlamı ve amacıyla çeliştiği de gayet açıktır.
c) Özel Ödenek Kaydedilen Satış Gelirleri
4706 sayılı Kanun’un 5. maddesine göre, özel ödenek kaydedilen satış gelirlerinden pay verilmez. Mevzuatımızda Hazine taşınmazlarının satış gelirlerinin özel ödenek kaydedilmesine ilişkin yer alan hükümler şunlardır:
c.1) 189 sayılı Milli Savunma Bakanlığı İskan İhtiyaçları İçin Sarfiyat İcrası ve Bu Bakanlıkça Kullanılan Gayrimenkullerden Lüzumu Kalmayanların Satılmasına Salahiyet Verilmesi Hakkında Kanunun 1. maddesine göre Milli Savunma ihtiyaçları için bu Kanunun neşri tarihine kadar gerek muhtelif kanunlara ve 3887 sayılı kanuna göre iktisap edilen, gerekse tahsisli ve tahsissiz olarak işgal edilmek suretiyle kullanılan Devlete ait gayrimenkullerden hizmet için lüzumu kalmayanların Milli Savunma Bakanlığı ile mutabık kalınarak tahsislerini kaldırmaya ve Muhasebe-i Umumiye Kanununun 24. maddesine bağlı olmaksızın satmaya Maliye Bakanı mezundur. Bu kapsamda yapılan satışlardan pay verilmemektedir.
c.2) 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 51. maddesi, 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’nun ek 2. maddesi, ve 4645 sayılı Emniyet Genel Müdürlüğüne Ait Araç, Gereç, Mal ve Malzemenin Satış, Hibe, Hek ve Hurda Durum ve İşlemleri ile Hizmet Satışına Dair Kanun’un Ek 1. maddesi kapsamında satışı yapılan Hazineye ait taşınmazların satış bedelleri, bütçeye gelir kaydedildikten sonra ilgili kamu idareleri bütçesine ödenek kaydedilmektedir. Bu kapsamda yapılan satışlardan da belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmemektedir.
İşte bu hükümler kapsamında özel ödenek kaydedilen veya genel bütçeye gelir kaydedildikten sonra ilgili kamu idareleri bütçesine ödenek olarak öngörülen satış gelirlerinden belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmemektedir.
ç) Faiz Gelirleri
Hazine taşınmazlarının satış bedelleri taksitle ödenebilmektedir. 4706 sayılı Kanun’un 5. maddesinin 1. fıkrasına göre, Hazineye ait taşınmazların satış bedeli taksitle de ödenebilir. Taksitle ödeme halinde, satış bedelinin en az dörtte biri peşin, kalanı en fazla iki yılda ve taksitlerle kanuni faizi ile birlikte ödenir. Üzerinde sınırlı ayni hak tesis edilmiş Hazineye ait taşınmazların satışında ise satış bedelinin en az yüzde otuzu peşin, kalanı beş yılda, on taksitle ve kanuni faizi ile birlikte ödenir. İşte bu hükümler kapsamında taksitli satış yapılması halinde taksite bağlanmış satış bedeline uygulanan faizden pay verilmemektedir.
Ayrıca Hazine taşınmazlarının satışında vadesinde ödenmeyen taksitler, kanuni faiz uygulanmak suretiyle tahsil edilmektedir. Bu şekilde taksitlerle birlikte tahsil edilen faiz gelirlerinden de pay verilmemektedir.
d) Özel Kanunlarında Pay Verilmeyeceği Belirtilen Satışlar
Bazı özel mevzuatta yer alan düzenlemelerle, Hazine taşınmazlarının satışından elde edilen gelirler hakkında 4706 sayılı Kanunun 5. maddesinin belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmesini öngören beşinci fıkrasının uygulanmayacağı hüküm altına alınmıştır. Bu kapsamda 2/B alanlarının, Hazine’ye ait tarım arazilerinin, kamu konutlarının ve imar barışı kapsamında kalan Hazine taşınmazlarının satışından elde edilen gelirlerden belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmesi mümkün değildir.
d.1) 6292 sayılı Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi ve Hazine Adına Orman Sınırları Dışına Çıkarılan Yerlerin Değerlendirilmesi İle Hazineye Ait Tarım Arazilerinin Satışı Hakkında Kanun’un 11. maddesinin 1. fıkrasına göre, bu Kanun kapsamında kalan alanların devir ve satışlarından elde edilen gelirler hakkında 4706 sayılı Kanunun 5. maddesinin beşinci fıkrası uygulanmaz. Bu kapsamda 2/B arazileri ile belediye ve mücavir alan sınırları dışındaki Hazine’ye ait tarım arazilerinin satışından belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmemektedir.
2/B taşınmazlarının satışını düzenleyen 345 sayılı Milli Emlak Genel Tebliğinin 17. maddesinin 3. fıkrasına göre bu satışlardan elde edilen gelirlerden 4706 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin beşinci fıkrası kapsamında belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmeyecektir.
d.2) 4706 sayılı Kanun’un 4. maddesinin, belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde bulunan Hazine’ye ait tarım arazilerinin satışını düzenleyen 13. fıkrasına göre “kamu konutlarının ve Hazineye ait tarım arazilerinin satışından elde edilen gelirler hakkında 5 inci maddenin beşinci fıkrası hükmü uygulanmaz.” Bu kapsamda kamu konutlarının ve belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde bulunan Hazine’ye ait tarım arazilerinin satışından belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmemektedir.
d.3) 3194 sayılı İmar Kanunu’nun geçici 16. maddesinin 7. fıkrasına göre imar barışı kapsamında satılacak Hazine taşınmazlarından elde edilen gelirler hakkında 4706 sayılı Kanunun 5. maddesinin beşinci fıkrası uygulanmaz. Bu kapsamda imar barışı kapsamında kalan Hazine taşınmazlarının satışından elde edilen gelirlerden belediyelere ve il özel idarelerine pay verilmesi mümkün değildir.
e) Tahsil Edilmemiş Satış Gelirleri
4706 sayılı Kanun’un 5. maddesinde “belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından” ve “belediye mücavir alan sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin tahsil edilen kısmından” ibaresi yer almaktadır.
Bundan dolayı Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin yalnızca tahsil edilen kısmından pay verilmektedir. Tahakkuk etmiş olmakla birlikte henüz tahsil edilmeyen gelirlerden pay verilmemektedir. Ayrıca taksitle satılan Hazine taşınmazlarında, taksitler tahsil edildikçe pay verilmektedir.
f) Harca Esas Değer Üzerinde Büyükşehir Belediyesine Devredilen Taşınmazlardan Belediyelere Pay Verilir Mi?
Soru: Çalıştığımız yerde Büyükşehir Belediyesine harca esas değer üzerinden satış yapıldı. İlçe Belediyesi olarak 775 sayılı Gecekondu vs. kapsamında aktarılması gereken satıştan kaynaklı payları Milli Emlak Müdürlüğünden talep edip alabilir miyiz?
Cevap: 4706 sayılı Kanun‘un 5. maddesinde “Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde kullanılmak şartıyla %10’u, ilgili belediyelerin 20/07/1966 tarihli ve 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına aktarılır. Kalan kısmından ise ilgili belediyeye %30, varsa büyükşehir belediyesine %10 oranında pay verilir. Belediye mücavir alan sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin tahsil edilen kısmından, %25 oranında; dörtte biri ilgili köy tüzel kişiliğine ödenmek ve kalanı diğer köylere götürülecek hizmetlerde kullanılmak üzere, il özel idarelerine pay verilir. Bu paylar tahsilini takip eden ayın yirmisine kadar ilgili idarelerin hesaplarına aktarılır. Belediyelere veya köy tüzel kişiliklerine yapılan satış ve devirlerden elde edilen gelirler ile özel ödenek kaydedilen satış gelirlerinden pay verilmez.” hükmü yer almaktadır.
Bu hükme göre belediyelere pay Hazine taşınmazlarının satışından verilmektedir. Bahsettiğiniz harca esas değer üzerinde satış hangi kanun bilemiyorum ama (Bakanlığımızın bu konudaki yaklaşımını da bilmiyorum) yapılan işlem “satış” ise (yani ilgili mevzuatında satış yazıyor ise) ve özel bir istisna hükmü yok ise pay verilmelidir. Yapılan işlem harca esas değerden devir ise satıştan pay verilmemelidir diye düşünüyorum. Ayrıca 4706 sayılı Kanunun 5. maddesine göre belediyeler yapılan satışlardan belediyelere pay verilmez
Pay Verilecek Kamu İdareleri
4706 sayılı Kanunun 5. maddesine göre belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinden belediyelere pay verilmektedir. Eğer söz konusu parsel aynı zamanda büyükşehir ise büyükşehir belediyesine de pay verilmektedir.
Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde kullanılmak şartıyla %10’u, ilgili belediyelerin 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına aktarılır. Büyükşehirlerde burada “ilgili belediye” öncelikle ilçe belediyesidir. İlçe belediyesinin 775 sayılı Kanun fon hesabı yok ise bu pay büyükşehir belediyesinin 775 sayılı Kanun fon hesabına aktarılır.
“Kalan kısmından ise ilgili belediyeye % 30” ifadesinde geçen “ilgili belediye” büyükşehir olan illerde ilçe belediyesi, diğer illerde ise belediyedir.
Belediye mücavir alan sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin tahsil edilen kısmından, il özel idarelerine pay verilmektedir. Büyükşehir olan illerde yatırım izleme ve koordinasyon başkanlıklarına pay verilmemektedir.
Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Verilecek Pay Miktarı
Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde kullanılmak şartıyla %10’u, ilgili belediyelerin 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına aktarılır. Örneğin 100 TL satış yapılması durumunda 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına 10 TL aktarım yapılmaktadır.
Kalan kısmından ise ilgili belediyeye %30, varsa büyükşehir belediyesine %10 oranında pay verilir. Yani 100 TL satış yapılması durumunda 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına 10 TL aktarım yapıldıktan sonra geriye kalan 90 TL üzerinden ilgili belediyeye (büyükşehirlerde ilçe belediyesi) %30 oranında (yani 27 TL) pay verilmektedir. Söz konusu parsel büyükşehir belediyesi sınırlarında ise % 10 da (yani 9 TL) büyükşehir belediyesine pay verilmektedir.
Örneğin büyükşehir belediyesi sınırları içinde bulunan bir Hazine parselinin satışından 1000 TL tahsilat yapılmış ise; 100 TL ilgili belediyenin 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturduğu fon hesabına, 270 TL ilçe belediyesine, 90 TL büyükşehir belediyesine, pay verilir.
Belediye mücavir alan sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin tahsil edilen kısmından, %25 oranında il özel idarelerine pay verilmektedir.
Payların Aktarılma Zamanı ve Paylarla İlgili Kısıtlamaları
Tahsil edilen bu paylar, ilgili muhasebe birimi tarafından emanet hesabına alınmakta ve tahsilini takip eden ayın yirmisine kadar ilgili idarelerin hesaplarına aktarılmaktadır. Belediyelere ve il özel idarelerine aktarılan paylarla ilgili sadece iki kısıtlama bulunmaktadır.
Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından ilgili belediyelerin 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına aktarılan %10’luk pay öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde kullanılmak şartıyla verilmektedir. Yani fon hesabına aktarılan %10’luk pay 775 ve 2981 sayılı Kanun kapsamında yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde (kamulaştırma ve enkaz bedeli ödenmesinde) kullanılmalıdır. İlgili belediyeye aktarılan % 30 ve büyükşehir belediyesine aktarılan % 10 oranındaki payın kullanımıyla ilgili herhangi bir sınır bulunmamaktadır.
Belediye mücavir alan sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin tahsil edilen kısmından il özel idareleri % 25 oranında verilen payın dörtte biri, il özel idaresi tarafından ilgili köy tüzel kişiliğine aktarılır. Geri kalan kısmı ise köylere götürülecek hizmetlerde kullanılır.
