Çevre Düzeni Planı Nedir? Çevre Düzeni Planını Kim Yapar?

Çevre Düzeni Planı Nedir?

Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliğine göre çevre düzeni planı; varsa mekânsal strateji planlarının hedef ve strateji kararlarına uygun olarak orman, akarsu, göl ve tarım arazileri gibi temel coğrafi verilerin gösterildiği, kentsel ve kırsal yerleşim, gelişme alanları, sanayi, tarım, turizm, ulaşım, enerji gibi sektörlere ilişkin genel arazi kullanım kararlarını belirleyen, yerleşme ve sektörler arasında ilişkiler ile koruma-kullanma dengesini sağlayan 1/50.000 veya 1/100.000 ölçekteki haritalar üzerinde ölçeğine uygun gösterim kullanılarak bölge, havza veya il düzeyinde hazırlanabilen, plan notları ve raporuyla bir bütün olarak yapılan plandır.

Ülkemizde diğer mekansal planlar ve imar planları konusunda bilgi almak için şu yazımıza bakınız: İmar Planı Nedir? Plan Türleri Nelerdir? İmar Planları Hangi Bölümlerden Oluşur?

Çevre Düzeni Planı İmar Planı Mıdır?

İmar Kanunu‘nun 6. maddesine göre; mekânsal planlar, kapsadıkları alan ve amaçları açısından Mekânsal Strateji Planlarına uygun olarak; “Çevre Düzeni Planları” ve “İmar Planları” kademelerinden oluşur. İmar planları ise nazım imar planı ve uygulama imar planı olarak hazırlanır.

Görüldüğü üzere İmar Kanunu, imar planı olarak yalnızca nazım imar planı ve uygulama imar planını saymıştır. Dolayısıyla çevre düzeni planı bir mekansal plandır; ama imar planı değildir.

Çevre Düzeni Planının Ölçeği Nedir?

Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği’nin 4.maddesinin (c) bendi uyarınca çevre düzeni planları bölge, havza veya il düzeyinde 1/50.000 veya 1/100.000 ölçeklerinde hazırlanır.

Çevre Düzeni Planı Hangi Belgelerden Oluşur?

Çevre düzeni planı Plan Paftaları, Plan Uygulama Hükümleri ve Plan Açıklama Raporu’ndan oluşan bir bütündür ve bu belgelerin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.

Çevre Düzeni Planı Hazırlama İlkeleri Nelerdir?

Çevre düzeni planları hazırlanırken;

a) Varsa mekânsal strateji planlarına uygunluğun sağlanması,

b) Yeni gelişmeler ve bölgesel dinamiklerin dikkate alınması,

c) İlgili kamu kurum ve kuruluşlarının mekânsal kararları etkileyecek nitelikteki bölge planı, strateji planı ve belgesi, sektörel yatırım kararlarının dikkate alınarak değerlendirilmesi,

ç) Sürdürülebilir kalkınma amacına uygun olarak ekolojik ve ekonomik kararların bir arada değerlendirilmesi,

d) Tarihi, kültürel yapı ile orman alanları, tarım arazileri, su kaynakları ve kıyı gibi doğal yapı ve peyzajın korunması ve geliştirilmesi,

e) Doğal yapının, ekolojik dengenin ve ekosistemin sürekliliğinin korunması amacıyla arazi kullanım bütünlüğünün sağlanması,

f) Ulaşım ağının arazi kullanım kararlarıyla birlikte ele alınması suretiyle imar planlarında güzergahı netleştirilecek yolların güzergah ve yönünün genel olarak belirlenmesi,

g) Çevre sorunlarına neden olan kaynaklara yönelik önleyici strateji ve politikaların belirlenerek arazi kullanım kararlarının oluşturulması,

ğ) İmar planlarına esas olacak şematik ve grafik dil kullanılarak arazi kullanım kararları ile koruma ve gelişmenin sağlanması,

h) Afet tehlikelerine ilişkin mevcut raporlar ve jeolojik etütler dikkate alınarak afet risklerini azaltıcı önerilerin dikkate alınması,

esastır.

Çevre Düzeni Planını Kim Yapar?

Çevre düzeni planını Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yapar.

a. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Çevre Düzeni Planı Yapma Yetkisi

Mevzuatımız çevre düzeni planlarının yapımı konusunda iki farklı kuruma genel yetki vermektedir: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile mahalli idareler.

Merkezi idare açısından çevre düzeni planı yapma ve onaylama yetkisi (özel hükümler saklı kalmak kaydıyla) Çevre ve Şehircilik Bakanlığındadır. 644 sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 7. maddesine göre Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü yerleşme, yapılaşma ve arazi kullanımına yön veren, her tür ve ölçekte fiziki planlara ve uygulamalara esas teşkil eden üst ölçekli mekânsal strateji planlarını ve çevre düzeni planlarını ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak hazırlamak, hazırlatmak, onaylamak ve uygulamanın bu stratejilere göre yürütülmesini sağlamak ve havza veya bölge bazında çevre düzeni planlarını yapmak, yaptırmak, onaylamak ve bu planların uygulanmasını ve denetlenmesini sağlamak konusunda yetkilendirilmiştir.

Aynı KHK’nın 13/A maddesi ise; Milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, doğal sit alanları, sulak alanlar, özel çevre koruma bölgeleri ve benzeri koruma statüsü bulunan diğer alanların kullanma ve yapılaşmaya yönelik ilke kararlarını belirlemek ve her tür ve ölçekte çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak, değiştirmek, onaylamak, uygulamak veya uygulanmasını sağlamak ve tabiat varlıkları, doğal, tarihi, arkeolojik ve kentsel sitler ile koruma statüsü bulunan diğer alanların çakıştığı yerlerde (…), her tür ve ölçekteki çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak ve onaylamak, konusunda Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünü yetkili kılmaktadır.

Bunun yanı sıra 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 9. maddesi, ülke fizikî mekânında, sürdürülebilir kalkınma ilkesi doğrultusunda, koruma-kullanma dengesi gözetilerek kentsel ve kırsal nüfusun barınma, çalışma, dinlenme, ulaşım gibi ihtiyaçların karşılanması sonucu oluşabilecek çevre kirliliğini önlemek amacıyla nazım ve uygulama imar plânlarına esas teşkil etmek üzere bölge ve havza bazında 1/50.000-1/100.000 ölçekli çevre düzeni plânlarının Çevre ve Orman Bakanlığında yapılıp veya yaptırılıp onaylanacağını hüküm altına almıştır. Buradaki Bakanlığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak algılamak uygun olacaktır.

b. Yerel Yönetimlerin Çevre Düzeni Planı Yapma Yetkisi

2005 yılında yürürlüğe giren 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile “il çevre düzeni planı” kavramı, planlama literatürümüze sokulmuş ve çevre düzeni planları konusunda yerel yönetimlere de yetki verilmiştir. Ayrıca 5393 sayılı Belediye Kanunu ile de belediyelere çevre düzeni planı yapma konusunda yetki verilmiştir.

Bu düzenlemelerle, büyükşehir belediyeleri, belediyeler ve il özel idareleri çevre düzeni planı yapımı konusunda yetkili kılınmıştır. 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ise 6. maddesinde il çevre düzeni planının valinin koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi ile birlikte yapılacağını hüküm altına almıştır.

İl çevre düzeni plânı belediye meclisi ile il genel meclisi tarafından onaylanır. Belediye sınırları il sınırı olan büyükşehir belediyelerinde il çevre düzeni planı ilgili büyükşehir belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır ve doğrudan belediye meclisi tarafından onaylanır.

Aynı Kanunun 10/c maddesinde ise “Belediye sınırları il sınırı olan büyükşehir belediyeleri hariç il çevre düzeni planı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşmek ve karara bağlamak” il genel meclisinin görevleri arasında sayılmıştır.

5393 sayılı Kanun’un 18. maddesinde ise “belediyenin imar plânlarını görüşmek ve onaylamak, büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek” belediye meclisinin görevleri arasında sayılmıştır. Aynı maddeye göre belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyelerinde il çevre düzeni planı ilgili Büyükşehir Belediyeleri tarafından yapılır veya yaptırılır ve doğrudan belediye meclisi tarafından onaylanır.

c. Yerel Yönetimlerce Süresinde Yapılmayan Çevre Düzeni Planlarının Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tarafından Yapılması

644 sayılı KHK’nın 7. maddesinin 1. fıkrasının (ı) bendi “ı) Her tür ve ölçekteki fiziki planların birbiriyle uyumunu ve mekânsal strateji planları hedeflerine ve kararlarına uygunluğunu sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri almak, ilgili idareler tarafından Bakanlıkça verilen süre içinde yapılmayan il çevre düzeni planlarını yapmak, yaptırmak ve resen onaylamak” konusunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığına yetki vermektedir.

Çevre Düzeni Planlarına Dair Yönetmelik hükümlerine göre, yetkili idare çevre düzeni planı ile revizyon, ilave ve değişikliklerini ihale yöntemiyle hazırlatabileceği gibi protokol ile de ilgili idarelere hazırlatabilir.

d. Çevre Düzeni Planları Konusunda Özel Yetkiler

Bazı kanunlarda üst ölçekli plan yapma yetkisi belirli kurumlara verilmektedir. Bu tür hükümlerde geçen üst ölçekli plan kavramının çevre düzeni planlarını da kapsadığını düşünüyoruz. Bu nedenle bu şekilde üst ölçekli plan yapma yetkisinin verildiği durumlarda çevre düzeni planlarının da ilgili idare tarafından yapılabileceğini düşünüyoruz.

Mevzuatımızda üst ölçekli plan yapma yetkisi verilen durumlara şunları örnek verebiliriz:

• 5659 sayılı Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Kuruluş Kanunu’na 21.6.2006 tarihli ve 5524 sayılı Kanunla eklenen Ek 1. maddeye göre, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte Atatürk Orman Çiftliği dahilinde bulunan arazilerle ilgili olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığının uygun görüşü ile Ankara Büyükşehir Belediyesi ilgili mer’i mevzuat uyarınca öncelikle üst ölçekli plan ve koruma amaçlı imar planı ve bunlara uygun her türlü imar planlarını yapmaya ve yaptırmaya yetkilidir.
• 2985 sayılı Toplu Konut Kanununun 4. maddesine göre TOKİ Başkanlığı, gecekondu dönüşüm projesi uygulayacağı alanlarda veya mülkiyeti kendisine ait arsa ve arazilerde veya valiliklerce toplu konut iskân sahası olarak belirlenen alanlarda çevre ve imar bütünlüğünü bozmayacak şekilde her tür ve ölçekteki planlar ile imar planlarını yapmaya, yaptırmaya ve tadil etmeye yetkilidir. Kanunda açıkça “her tür ve ölçekte plan” ifadesi kullanıldığı için kanaatimizce plan yapma yetkisi sadece uygulama imar planlarını değil, aynı zamanda çevre düzeni planı gibi üst ölçekli planları da kapsamaktadır.
• 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanununun 7. maddesine göre kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgelerive turizm merkezleriiçinde her ölçekteki plan, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılır. Bu maddeye göre bu Bakanlık; kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezleri içinde her ölçekteki plânları yapmaya, yaptırmaya, re’sen onaylamaya ve tadil etmeye yetkilidir.
• İmar Kanununa 03.07.2005 tarihli ve 5398 sayılı Kanunun 12. maddesi ile eklenen ek 3. madde hükmüne göre; özelleştirme programındaki kuruluşlara ait veya kuruluş lehine irtifak ve/veya kullanım hakkı alınmış arsa ve araziler ile özel kanunları uyarınca özelleştirilmek üzere özelleştirme programına alınan arsa ve arazilerin, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında kalan yerler dâhil olmak üzere genel ve özel kanun hükümleri kapsamında yer alan tüm alanlarda imar planlarını yapmaya ve onaylamaya yetkili olan kurum veya kuruluşlardan görüş alınarak her tür ve ölçekte plan, imar planı ile değişiklik ve revizyonları müellifi şehir plancısı olmak üzere Başbakanlık Özelleştirmeİdaresi Başkanlığınca yapılarak veya yaptırılarak Özelleştirme Yüksek Kurulunca onaylanmak suretiyle kesinleşir ve Kanunun 8. maddesinde yer alan ilan ve askıya dair hükümlerden muaf olarak yürürlüğe girer.
• 5659 sayılı Atatürk Orman Çiftliği Kuruluş Kanununa eklenen ek 1. maddeye göre, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte Atatürk Orman Çiftliği dâhilinde bulunan arazilerle ilgili olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığının uygun görüşü ile Ankara Büyükşehir Belediyesi, ilgili mevzuat uyarınca öncelikle üst ölçekli plan ve koruma amaçlı imar planı ve bunlara uygun her türlü imar planlarını yapmaya ve yaptırmaya yetkilidir.
• 5104 sayılı Kuzey Ankara Girişi Kentsel DönüşümProjesi Kanununun 4. maddesine göre; proje alan sınırları içinde kalan bölgede ilgili mevzuatına göre ilçe belediyeleri ve diğer kamu kuruluşlarına ait olan, her ölçek ve nitelikteki imar planları, parselasyon planlarına dair yetkiler Ankara Büyükşehir Belediyesine aittir. Proje alanı içinde her ölçekteki imar planları bu Belediyece yapılır, yaptırılır ve onanır.