2024 Yılında Uygulanacak İmar Para Cezaları ve Bunların Hesaplanma Şekli

3194 sayılı İmar Kanunu’nun 42. maddesinin 1. fıkrasına göre, bu maddede belirtilen ve imar mevzuatına aykırılık teşkil eden fiil ve hallerin tespit edildiği tarihten itibaren on iş günü içinde ilgili idare encümenince sorumlular hakkında, üstlenilen her bir sorumluluk için ayrı ayrı olarak bu maddede belirtilen idari müeyyideler uygulanır.

Çalışmamızda, 2024 yılında İmar Kanunu’nun 42. maddesi kapsamında uygulanacak para cezalarının miktarlarının neler olduğu ve bunların nasıl hesaplanacağı izah edilecektir.

5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nun 17. maddesinin 7. fıkrasında “İdari Para Cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 04.01.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298’inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır. Bu suretle idari para cezasının hesabında bir Türk lirasının küsuru dikkate alınmaz. Bu fıkra hükmü, nispi nitelikteki idari para cezaları açısından uygulanmaz” hükmü yer almaktadır.

Bu kapsamda 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 42. maddesi kapsamında uygulanacak imar para cezaları da her yıl yeniden değerleme oranında artırılmaktadır.

2024 yılı için uygulanacak yeniden değerleme oranı ise % 58,46 olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda 2024 yılında uygulanan imar para cezaları, 2023 yılı yeniden değerleme oranı olan % 58,46 ile güncellenerek aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

2. İmar Kanunu’nun 42. Maddesinin 2. Fıkrasındaki Cezalar

a) 42. Maddesinin 2. Fıkrası Kapsamında Ceza Gerektiren Eylemler

Bu fıkraya göre; ruhsat alınmaksızın veya ruhsata, ruhsat eki etüt ve projelere ve imar mevzuatına aykırı olarak yapılan ya da 27. madde kapsamında ruhsat alınmadan yapılabilen yapılardan aynı maddede belirtilen koşullar sağlanmadan yapılanlar için imar para cezası uygulanır. Söz konusu fıkraya göre;

a) Ruhsat alınmaksızın yapı yapmak,

b) Ruhsata, ruhsat eki etüt ve projelere ve imar mevzuatına aykırı olarak yapı yapmak,

c) Kanun’un 27. maddesi kapsamında ruhsat alınmadan yapılabilen yapılardan aynı maddede belirtilen koşullar sağlanmadan yapı yapmak,

aykırılığın büyüklüğüne göre, bin Türk lirasından az olmamak üzere, aşağıdaki şekilde hesaplanan idari para cezası uygulanmasını gerektirir.

Kanunun 42. maddesinin 5. fıkrasına göre, 27. maddeye göre belirlenmiş köy yerleşik alanı ve civarı sınırları içinde köyün nüfusuna kayıtlı olan ve köyde sürekli oturanlar tarafından, projeleri fen, sanat ve sağlık şartlarına uygun olmasına rağmen valilik onayı alınmadan ve muhtarlığa bildirim yapılmadan konut ve zatî maksatlı tarım ve hayvancılık yapısı inşa edilmesi halinde yapı sahibine bin Türk Lirası idari para cezası verilir. Bu eylemler, 42. maddenin 5. fıkrasına göre cezalandırılır. Fakat, bu yapılardaki diğer aykırılıklar ve ruhsata tabi tarım ve hayvancılık maksatlı yapılardaki aykırılıklar için verilecek olan idari para cezası, bin Türk Lirasından az olmamak üzere, ikinci fıkraya göre hesaplanan toplam ceza miktarı uygulanır. Yani 42. maddenin 5. fıkrasına göre cezalandırılacak fiiller dışında kalanlar, 42. maddenin 2. fıkrasına göre cezalandırılır.

b) 42. Maddenin 2. Fıkrası Uyarınca Verilecek Ceza Miktarı

İmar Kanunu’nun 42. maddesinin 2. fıkrasında, imar para cezalarının hesaplanması açısından ikili bir sistem belirlenmiştir. Öncelikle aykırılığa konu alan, bu alanlar için belirlenen ve güncellenen ceza miktarı ile çarpılacak, gerekiyorsa bu alanlar için 42. maddenin 2. fıkrasının (c) bendindeki aykırılıklar uygulanacak; sonrasında idari para cezası verilmesini gerektiren aykırılığa konu alan ile bu alanın bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değerinin çarpımı ile bulunan bedel kadar idari para cezası ayrıca uygulanarak toplam ceza miktarı belirlenecektir.

b.1) 42. Maddenin 2. Fıkrası Uyarınca Verilecek Temel Ceza Miktarının Belirlenmesi

Kanunun 42. maddesinin 2. fıkrası, bu fıkrada sayılan fiillere uygulanacak temel (baz) ceza miktarının belirlenmesi açısından, aykırılığa konu alanın belirlenmesi ve belirlenmemesi durumları için ayrı ayrı sistemler öngörmüştür.

Kanunun 42. maddesinin 2. fıkrasının (a) bendine göre, aykırılık inşaat alanı üzerinden hesaplanabiliyorsa Bakanlıkça belirlenen yapı sınıflarına ve gruplarına göre yapının inşaat alanı üzerinden hesaplanmak üzere, mevzuata aykırılığın her bir metrekaresi için aşağıdaki şekilde ceza uygulanır.

Yani mevzuata aykırılığın her bir metrekaresi, yapının sınıfı ve grubu için belirlenen ceza miktarı ile çarpılır. Örneğin I. sınıf A grubu bir yapıda 50 m² mevzuata aykırı inşaat var ise uygulanacak temel ceza miktarı 2.207 (50 x 44,14) TL’dir. (İlerleyen bölümlerdeki hesaplamamızda kullanmak üzere, bu şekilde belirlenen para cezası miktarına (a) diyelim.)

Kanunun 42. maddesinin 2. fıkrasının (b) bendine göre, mevzuata aykırılığı yapı inşaat alanı üzerinden hesaplanması mümkün olmayan, yapının cephelerini ve diğer yapı elemanlarını değiştiren veya yapı malzemesi için öngörülen gereklere aykırı bulunan uygulamalar için, Bakanlıkça yayımlanan ve aykırılığa konu imalatın tespiti tarihinde yürürlükte bulunan birim fiyat listesine göre ilgili idarece belirlenen bedelin % 20’si kadar idari para cezası verilir. (İlerleyen bölümlerdeki hesaplamamızda kullanmak üzere, bu şekilde belirlenen para cezası miktarına (b) diyelim.)

b.2) 42. Maddenin 2. Fıkrasındaki Aykırılıklarda Aynı Fıkradaki Artırım Nedenleri

Kanunun 42. maddesinin 2. fıkrasının (c) bendine göre, (a) ve (b) bentlerine göre cezalandırmayı gerektiren aykırılığa konu yapı;

1) Hisseli parselde diğer maliklerin muvafakati alınmaksızın yapılmış ise cezanın % 30’u,

2) Kamuya veya başkasına ait bir parselde yapılmış ise cezanın % 40’ı,

3) Uygulama imar planında veya parselasyon planında “Kamu Tesisi Alanı veya Umumi Hizmet Alanı” olarak belirlenmiş bir alanda yapılmış ise cezanın % 60’ı,

4) Mevcut haliyle veya öngörülen bir afet tehlikesi karşısında can ve mal emniyetini tehdit ediyor ise cezanın % 100’ü,

5) Uygulama imar planı bulunan bir alanda yapılmış ise cezanın % 20’si,

6) Yapılaşmaya yasaklanmış bir alanda yapılmış ise cezanın % 80’i,

7) Özel kanunlar ile belirlenmiş özel imar rejimine tabi bir alanda yapılmış ise cezanın % 50’si,

8) Ruhsatsız ise cezanın % 180’i,

9) Ruhsatı hükümsüz hale gelmesine rağmen inşaatı sürdürülüyor ise cezanın % 50’si,

10) Yapı kullanma izin belgesi alınmış olmakla birlikte, ruhsat alınmaksızın yeni inşai faaliyete konu ise cezanın % 100’ü,

11) İnşai faaliyetleri tamamlanmış ve kullanılmıyor ise cezanın % 10’u,

12) İnşai faaliyetleri tamamlanmış ve kullanılıyor ise cezanın % 20’si,

13) Çevre ve görüntü kirliliğine sebebiyet veriyor ise cezanın % 20’si,

(a) ve (b) bentlerinde belirtilen şekilde tespit edilen para cezalarının miktarına göre ayrı ayrı hesap edilerek ilave olunur.

Yani daha önceki bölümde açıkladığımız şekilde hesaplanan (a) ve (b) temel ceza tutarına, c bendinde sayılan bu artırımlar uygulanır. (İlerleyen bölümlerdeki hesaplamamızda kullanmak üzere, bu şekilde belirlenen para cezası miktarına (c) diyelim.)

Bu arada şunu da belirtmeden geçmeyelim. İdari yargı kararlarına göre encümen kararında ilave para cezasına ve bunun yasal dayanağına dair ifadelere yer verilmesi zorunludur. İstanbul Bölge İdare Mahkemesi 5. İdari Dava Dairesinin 29.06.2021 tarih ve E:2021/1774, K:2021/1737 sayılı kararında da belirtildiği üzere; “3194 sayılı Kanunun 42. maddesinin 2. fıkrasına 7226 sayılı Kanunun 39.maddesi ile eklenen (ç) bendinde, bu fıkraya göre verilen idari para cezasının ilgilisine tebliğinden itibaren bir ay içinde aykırılığın giderilmesi ve yapının mevzuata uygun hale getirilmesi halinde bu bent uyarınca ilave edilen para cezasının tahsil edilmeyeceğinin düzenlenmiş olduğu hususu da göz önünde bulundurulduğunda, ilgililerin dava açma haklarını kullanabilmelerini sağlamanın ve belirlilik ilkesinin gereği olarak para cezasının ne şekilde hesaplandığının açık bir şekilde belirtilmemesi” hukuka aykırıdır.

b.3) 42. Maddenin 2. Fıkrasındaki Aykırılıklarda Aykırılığa Konu Alanın Emlak Vergi Değeri İle Çarpımı Sonucu Bulunacak İlave Ceza Miktarı

İmar Kanunu’nun 42. maddesinin 2. fıkrasına 7226 sayılı Kanun’un 39. maddesiyle eklenen (ç) bendi hükmüne göre; “Bu fıkra uyarınca idari para cezası verilmesini gerektiren aykırılığa konu alan ile bu alanın bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değerinin çarpımı ile bulunan bedel kadar idari para cezası yukarıdaki bentlere göre verilen para cezalarına ayrıca ilave edilir.”

Görüldüğü üzere bu bent 2. fıkra kapsamında idari para cezası verilmesini gerektiren aykırılığa konu alan ile bu alanın bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değerinin çarpımı ile bulunan bedel kadar idari para cezasının ayrıca verilmesini öngörmektedir. (İlerleyen bölümlerdeki hesaplamamızda kullanmak üzere, bu şekilde belirlenen para cezası miktarına (d) diyelim.)

Bu bent uyarınca verilecek cezalarda aykırılığın metrekare olarak değeri, alanın bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değeri ile çarpılarak uygulanacak para cezası belirlenir. Örneğin 50 m² aykırılık olan bir yapının bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değeri 500 TL ise uygulanacak ceza miktarı, 25.000 (50 x 500) TL’dir.

Önemli Not: 42. maddenin 2. fıkrasının (b) bendinde “bendine göre, mevzuata aykırılığı yapı inşaat alanı üzerinden hesaplanması mümkün olmayan, yapının cephelerini ve diğer yapı elemanlarını değiştiren veya yapı malzemesi için öngörülen gereklere aykırı bulunan uygulamalar” cezalandırıldığı ve 42. maddesinin 2. fıkrasına 7226 sayılı Kanun’un 39. maddesiyle eklenen bent “idari para cezası verilmesini gerektiren aykırılığa konu alan ile bu alanın bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değerinin çarpımı” öngördüğü için bu bent sadece 42. maddenin 2. fıkrasının (a) bendinde belirtilen cezalar için uygulanabilir.

Ayrıca 42. maddesinin 2. fıkrasına 7226 sayılı Kanun’un 39. maddesiyle eklenen bent, sadece 2. fıkra kapsamındaki imar para cezalarına uygulanır.

Son bir konuyu daha belirtelim: 42. maddesinin 2. fıkrasına 7226 sayılı Kanun’un 39. maddesiyle eklenen (ç) bendine göre, bu fıkraya göre verilen idari para cezasının ilgilisine tebliğinden itibaren bir ay içinde aykırılığın giderilmesi ve yapının mevzuata uygun hale getirilmesi halinde bu bent uyarınca ilave edilen para cezası tahsil edilmez. Bu bentle, para cezasının muhatabı olan kişiye cezadan kurtulabilmesi için bir yol sunulmuştur. Böyle bir seçeneğin encümen kararında belirtilmemesi, vatandaşa, faydalanabileceği böyle bir imkanın haber verilmemesi hukuka aykırılık teşkil etmektedir. Bundan dolayı, idari yargı kararlarına göre, para cezasına ilişkin encümen kararlarında “bir ay içinde aykırılığın giderilmesi halinde ilave para cezasının tahsil edilmeyeceği” belirtilmesi gerekmektedir.

Konuyla ilgili İzmir Bölge İdare Mahkemesi 2. İdari Dava Dairesinin 24.06.2021 tarih ve E:2021/1495, K:2021/1502 sayılı kararında “Olayda; davalı idarece tesis edilen 108.155,95 TL idari para cezasının 107.200,93 TL’lik kısmının aykırılığa konu alan dikkate alınarak 3194 sayılı İmar Kanunun 42/2. maddesi (ç) bendi gereği verildiği görülmekle, ilgili Kanun maddesinde, bu madde hükmüne göre verilen idari para cezasının ilgilisine tebliğinden itibaren bir ay içinde aykırılığın giderilmesi ve yapının mevzuata uygun hale getirilmesi halinde tahsil edilmeyeceği açıkça düzenlenmişken, bu ibareye yer verilmeksizin işlem tesis edildiği görülmektedir. Bu durumda; 3194 sayılı İmar Kanununun 42/2-(ç) maddesi uyarınca hesaplanan ceza tutarına ilişkin işlem kısmı dikkate alındığında, anılan Kanun maddesinde davacının yapıyı mevzuata uygun hale getirmesi halinde bu ceza kısmının tahsil edilmeyeceğini ihtar eden ibareye yer verilmediği görülmekle, uyuşmazlık konusu işlemin bu haliyle hukuka aykırı olduğu sonucuna varılmıştır.” ifadelerine yer verilmiştir.

b.4) 42. Maddenin 2. Fıkrasındaki Aykırılıklarda Toplam Ceza Miktarının Belirlenmesi

Kanunun 42. maddesinin 2. fıkrası uyarınca uygulanacak toplam para cezasını, aykırılığın metrekare olarak ölçülüp ölçülemediğine göre açıklayalım.

Eğer aykırılık metrekare olarak ölçülebiliyor ise daha önce isimlendirdiğimiz (a) para cezasının (eğer artırım nedeni var ise c para cezasının) (d) ile toplanması sonucu bulunur. Yani aykırılığın her bir metrekaresi, yapının sınıfı ve grubu için belirlenen ceza miktarı ile çarpılır, (c) bendindeki artırım sebepleri var ise bu uygulanır; bulunan miktar, aykırılığın metrekare olarak değerinin, emlak vergisine esas asgari metrekare birim değeri ile çarpılması sonucu hesaplanan tutar ile toplanır. Örneğin emlak vergi değeri 500 TL olan I. sınıf A grubu bir yapıda 50 m² mevzuata aykırı inşaat var ise uygulanacak temel ceza miktarı 2.207 (50 x 44,14) TL; aykırılığa konu alan ile bu alanın bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değerinin çarpımı ile bulunan bedel 25.000 (50 x 500) TL; toplam ceza miktarı ise 27.207 TL’dir.

Eğer mevzuata aykırılığı yapı inşaat alanı üzerinden hesaplanması mümkün olmayan bir yapı söz konusu ise birim fiyat listesine göre ilgili idarece belirlenen bedelin % 20’si kadar idari para cezası verilir. 42. maddenin 2. fıkrasının (c) bendindeki artırım nedenleri var ise bu uygulanır. Ancak 42. maddesinin 2. fıkrasına 7226 sayılı Kanun’un 39. maddesiyle eklenen bent “idari para cezası verilmesini gerektiren aykırılığa konu alan ile bu alanın bulunduğu arsa veya arazinin emlak vergisine esas asgari metrekare birim değerinin çarpımı” öngördüğü ve bu bent sadece 42. maddenin 2. fıkrasının (a) bendinde belirtilen cezalar için uygulanabileceği için mevzuata aykırılığı yapı inşaat alanı üzerinden hesaplanması mümkün olmayan inşaatlarda bu hesaplama yapılmaz.

b.5) 42. Maddenin 2. Fıkrasındaki Aykırılıklarda Minimum Ceza Miktarı

Kanunun 42. maddesinin 2. fıkrası, uygulanacak minimum ceza miktarını da belirlemiştir. Buna göre yapının mülkiyet durumuna, bulunduğu alanın özelliğine, durumuna, niteliğine ve sınıfına, yerleşmeye ve çevreye etkisine, can ve mal emniyetini tehdit edip etmediğine ve aykırılığın büyüklüğüne göre hesaplanacak ceza miktarı, bin Türk lirasından (2024 yılı için 6.425,55 TL) az olamaz.

3. İmar Kanunu’nun 42. Maddesinin 3. Fıkrasındaki Cezalar

18, 28, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 40 ve 41 inci maddelerde belirtilen mükellefiyetleri yerine getirmeyen veya bu maddelere aykırı davranan yapı veya parsel sahibine, harita, plan, etüt ve proje müelliflerine ve gözetmenlerine, fenni mesullere, yapı müteahhidine ve şantiye şefine, ilgisine göre ayrı ayrı olmak üzere ikibin Türk Lirası (2024 yılı için, 29.857,03 TL), bu fiillerin çevre ve sağlık şartlarına aykırı olması halinde dörtbin Türk Lirası (2024 yılı için 59.769,53 TL), can ve mal emniyetini tehdit etmesi halinde altıbin Türk Lirası(2024 yılı için 89.701,04 TL)  idari para cezası verilir.

a) 42. Maddesinin 3. Fıkrası Kapsamında Ceza Gerektiren Eylemler

Kanunun 42. maddesinin 3. fıkrasına göre; Kanunun 18, 28, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 40 ve 41 inci maddelerde belirtilen mükellefiyetleri yerine getirmeyen veya bu maddelere aykırı davranan kişilere para cezaları uygulanır.

Bunlar şunlardır:

18. maddedeki yükümlülük: 3194 sayılı Kanunun 18/son fıkrasında belirtilen durumlar hariç, imar planı olmayan yerlerde her türlü yapılaşma amacıyla arsa ve parsellerin hisselerine ayıracak özel parselasyon planları, satış vaadi sözleşmeleri yapılması,
19. maddedeki yükümlülük: Müelliflik, gözetmen fenni mesuliyet, şantiye şefliği ve yapı müteahhitliği hususundaki görev ve sorumlulukların yerine getirilmemesi
20. maddedeki yükümlülük: Yapı sahibinin bir ay içerisinde yapısının ruhsata uygun hale getirmemesi veya ruhsat almaması
21. maddedeki yükümlülük: İnşaat, tamirat ve bahçe tanzimi ile ilgili tedbirler alınmaması ve mükellefiyetlerin yerine getirilmemesi
22. maddedeki yükümlülük: Binaların zemin seviyesi altında kat kazanmak maksadıyla, bina cephe hattından yola kadar olan kısımda, zeminin kazılarak yaya kaldırımının seviyesinin altına düşürülmesi; her ne sebeple olursa olsun evvelce ön bahçeleri yaya kaldırımı seviyesinden, 0.50 m. Daha aşağıda teşekkül etmiş bulunan binalarla gibi arsaların sahiplerinin emniyet tedbiri almaması
23. maddedeki yükümlülük: Binaların zemin seviyesi altında kat kazanmak maksadıyla, bina cephe hattından yola kadar olan kısımda, zeminin kazılarak yaya kaldırımının seviyesinin altına düşürülmesi; her ne sebeple olursa olsun evvelce ön bahçeleri yaya kaldırımı seviyesinden, 0.50 m. Daha aşağıda teşekkül etmiş bulunan binalarla gibi arsaların sahiplerinin emniyet tedbiri almaması
24. maddedeki yükümlülük: Kapıcı dairesi ve sığınak ayrılması hususlarındaki mükellefiyetlerin yerine getirilmemesi
25. maddedeki yükümlülük: Otopark yerlerinin kullanma izni alındıktan sonra plana ve yönetmelik hükümlerine aykırı olarak başka maksatlara tahsis edilmesi
26. maddedeki yükümlülük: Kamunun selameti için alınması gereken tedbirlerin alınmaması.
27. maddedeki yükümlülük: Belediye veya valilikçe verilen müddet içinde belirli yollar üzerinde mahzurlu bina bulunan veya binasız arsaların yola bakan yüzlerinin tayin edilen tarzda kapatmamak

b) 42. Maddenin 3. Fıkrası Uyarınca Verilecek Ceza Miktarı

Kanunun 42. maddesinin 3. fıkrası, 18, 28, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 40 ve 41 inci maddelerde belirtilen mükellefiyetleri yerine getirilememesi veya bu maddelere aykırı davranılması halinde aynı miktar para cezasının verilmesini öngörmektedir. 2024 yılı için bu tutar, 29.857,03 TL’dir. Aynı fıkraya göre, fıkrada sayılan bu fiillerin çevre ve sağlık şartlarına aykırı olması halinde dört bin Türk Lirası (2024 yılı için 59.769,53 TL’dir.), can ve mal emniyetini tehdit etmesi halinde altıbin Türk Lirası (2024 yılı için bu tutar, 89.701,04 TL’dir.) idari para cezası verilir.

4. İmar Kanunu’nun 42. Maddesinin 4. Fıkrasındaki Cezalar

Kanunun 42. maddesinin 4. fıkrasına göre, yapıldığı tarih itibarıyla plana ve mevzuata uygun olmakla beraber, mevcut haliyle veya öngörülen bir afet tehlikesi karşısında can ve mal emniyetini tehdit ettiği veya edeceği ilgili idare veya mahkeme kararı ile tespit olunan yapılara, ilgili idarenin yazılı ikazına rağmen idarece tanınan süre içinde takviyede bulunmayan veya bu yapıları 39 uncu madde uyarınca yıkmayan yapı sahibine onbin Türk Lirası (2024 yılı için bu tutar, 149.541,87 TL’dir.) idari para cezası verilir.

5. İmar Kanunu’nun 42. Maddesinin 5. Fıkrasındaki Cezalar

Kanunun 42. maddesinin 5. fıkrasına göre, Kanun’un 27. maddesine göre belirlenmiş köy yerleşik alanı ve civarı sınırları içinde köyün nüfusuna kayıtlı olan ve köyde sürekli oturanlar tarafından, projeleri fen, sanat ve sağlık şartlarına uygun olmasına rağmen valilik onayı alınmadan ve muhtarlığa bildirim yapılmadan konut ve zatî maksatlı tarım ve hayvancılık yapısı inşa edilmesi halinde yapı sahibine bin Türk Lirası (2024 yılı için 5.245,03 TL) idari para cezası verilir.

Not: Bu yapılardaki diğer aykırılıklar ve ruhsata tabi tarım ve hayvancılık maksatlı yapılardaki aykırılıklar için verilecek olan idari para cezası, bin Türk Lirasından (2024 yılı için 5.245,03 TL) az olmamak üzere, ikinci fıkraya göre hesaplanan toplam ceza miktarı uygulanır.