İçindekiler
Metropoliten Alan Planları
Aslında metropoliten alan planları, Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinde mekânsal planlar arasında sayılmamıştır. Keza 3194 sayılı İmar Kanunu da metropoliten alan planlarını planlama kademeleri arasında saymamaktadır. Bununla birlikte İmar Kanununun 9. maddesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına “birden fazla belediyeyi ilgilendiren metropoliten alan planlarını” yapma yetkisi vermektedir.
Ülkemizde diğer mekansal planlar ve imar planları konusunda bilgi almak için şu yazımıza bakınız: İmar Planı Nedir? Plan Türleri Nelerdir? İmar Planları Hangi Bölümlerden Oluşur?
Metropoliten alan planları, İmar Kanunu’nun 9. maddesinde bir plan türü olarak sayılmasına rağmen Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinde bu planlardan bahsedilmemiştir. Zaten 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 8. maddesinin 1. fıkrasına 12.07.2013 tarihli ve 6495 sayılı Kanun’la eklenen (d) bendine göre arazi kullanımı ve yapılaşmada sadece mekânsal strateji planları, çevre düzeni planları ve imar planları kararlarına uyulur.
Metropoliten Alan Nedir?
Metropoliten alan, “yüksek yoğunluklu büyük bir merkez ile onu çevreleyen ve onunla sıkı günlük ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkisi olan farklı büyüklükteki kentsel ve kırsal yerleşmelerden oluşan ve gelişmiş bir toplumun yaşadığı alan” olarak tanımlanabilir.
Metropoliten planlama kavramının ortaya çıkışının iki temel sebebi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, 1960’lı yıllarda ülke planlama, bölge planlama ve metropoliten planlama kavramlarının planlama literatürümüze girmesidir. İkinci olarak metropoliten planlama, birden fazla belediyeyi içerisine alan büyük kentlerde belediyeler arasında planlama yönünden ortaya çıkan koordinasyon eksikliğinden kaynaklanmıştır.
3194 sayılı İmar Kanunu döneminde nazım imar planları ile giderilmeye çalışılan belediyeler arası koordinasyon meselesi, 6785 sayılı İmar Kanunu döneminde metropoliten alan planları ile halledilmeye çalışılmıştır. Zaten, (o tarihteki) İmar ve İskân Bakanlığı tarafından yapılacak planlamalar için nazım plan büroları kurulması da bunun göstergesidir.
Ülkemizde Metropoliten Alan Planlama Çalışmaları
Türkiye’de metropoliten alan planları ile ilgili ilk çalışmalar; 1960 yılında İmar ve İskân Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan Marmara Bölge Planlama Örgütünün yaptığı Doğu Marmara Bölgesi ön planı çalışmaları ile başlamıştır. 1965 yılında İstanbul, Ankara ve İzmir’de nazım plan büroları kurulması için karar alınmış, 1966 yılında Büyük İstanbul Nazım Plan Bürosu, 1968’de İzmir Nazım Plan Bürosu, 1969’da Ankara Nazım Plan Bürosu çalışmalarına başlamıştır. İlerleyen yıllarda metropol olabileceği tahmin edilen Bursa, Elazığ, Samsun, Erzurum, Adana gibi kentler için de metropoliten planlama çalışmaları başlatılmıştır.
Uygulamada birlik sağlamak ve büyükşehirlerin meselelerini metropoliten kuruluşlar yoluyla çözümlemek amacıyla 1972 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile İmar ve İskân Bakanlığı’nın başkanlığında, İçişleri Bakanlığı, Bayındırlık Bakanlığı, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Turizm ve Tanıtma Bakanlıklarından oluşan “Bakanlıklararası İmar Koordinasyon Kurulu” kurulmuştur. Bu kurulun görevi; İstanbul, Ankara, İzmir ve metropol niteliğindeki kentlerin yerleşme, ulaşım, doğal ve yapısal değerlerinin korunması vb. konularda yapılacak planlama-uygulama-yatırım karar ve tedbirlerine ilişkin işbirliğini sağlamak ve metropoliten yönetimler sağlamak için gerekli hazırlık çalışmalarını yapmaktı[2].
3030 sayılı Büyük Şehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte büyükşehirlerde nazım imar planı yapma yetkisi büyükşehir belediyelerine verilmiş, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından kurulan nazım imar plan büroları ise büyükşehir belediyelerine devredilmiştir. Kanunun geçici 1. maddesi ile Büyük İstanbul, Ankara ve İzmir Nazım Plan Bürosu teşkilatları ilgili büyükşehir belediyelerine devredilmiştir.
Uygulamada metropoliten alan planları, nazım imar planı olarak hazırlanmasına rağmen mevzuatımızda metropoliten alan planları, kapsam ve ölçek bakımından bölge planları ile çevre düzeni planları arasında bir planlama kademesi olarak görülmektedir[3]. Örneğin 4856 sayılı Kanuna 4864 sayılı Kanun ile eklenen Geçici 6. maddeye göre kalkınma, bölge ve metropoliten imar planlarına uygun olarak yapılan 1/25.000 ölçekli çevre düzeni planları ve bunlara ait değişikliklerle ilgili olarak, 08.05.2003 tarihinden önce onaylanmak üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığına intikal ettirilmiş bulunan planlarla ilgili iş ve işlemler, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca tamamlanarak onaylanır. Bu hükümden anlaşılması gereken şudur ki metropoliten imar planları bölge planları ile çevre düzeni planları arasında yer alan bir planlama kademesidir.
Ancak, burada şu hususu da gözden kaçırmamak gerekir: Yukarıda bahsedilen Geçici 6. maddede çevre düzeni planlarının 1/25.000 ölçekli olduğu belirtilmiştir. Fakat 2872 sayılı Çevre Kanununun 9. maddesine göre çevre düzeni planlarının ölçeği 1/50.000 ve 1/100.000’dir. Metropoliten alan planlarının da 1/100.000 ölçekli olduğu dikkate alınırsa aradaki ölçek farkının planlama hiyerarşisine imkân tanımayacak durumda olduğu görülecektir. Bu yüzden bazı yazarlar metropoliten alan planları ile çevre düzeni planlarının aynı şey olduğunu ifade etmektedirler[4].
5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun 7. maddesinin (b) fıkrası ile büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırlarında 1/5.000 ve 1/25.000 ölçek arasındaki nazım imar planlarını yapma yetkisi büyükşehir belediyelerine verilmiş ise de bu belediyelerce hazırlanacak 1/25000 ölçekte planlar metropoliten alan planları değildir. Ölçeği ne olursa olsun 7/b maddesindeki planlar, nazım imar planlarıdır[5].
Metropoliten Alan Planlarını Kim Yapar?
3194 sayılı İmar Kanunu’nun planlama konusunda Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yetkilerini düzenleyen 9. maddesinde “Bakanlık gerekli görülen hallerde, kamu yapıları ve enerji tesisleriyle ilgili alt yapı, üst yapı ve iletim hatlarına ilişkin imar planı ve değişikliklerinin, umumi hayata müessir afetler dolayısıyla veya toplu konut uygulaması veya Gecekondu Kanununun uygulanması amacıyla yapılması gereken planların ve plan değişikliklerinin, birden fazla belediyeyi ilgilendiren metropoliten imar planlarının veya içerisinden veya civarından demiryolu veya karayolu geçen, hava meydanı bulunan veya havayolu veya denizyolu bağlantısı bulunan yerlerdeki imar ve yerleşme planlarının tamamını veya bir kısmını, ilgili belediyelere veya diğer idarelere bu yolda bilgi vererek ve gerektiğinde işbirliği sağlayarak yapmaya, yaptırmaya, değiştirmeye ve re’sen onaylamaya yetkilidir.” hükmü yer almaktadır.
Bu nedenle, metropoliten alan planları, 3194 sayılı İmar Kanununun 9. maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.
Büyükşehirlerde Metropoliten Alan Planlarını Kim Yapar?
Büyükşehirlerde, büyükşehir belediyelerinin metropoliten alan planı yapma yetkisi bulunmamaktadır. Metropoliten alan planları yapma yetkisi, zaman zaman büyükşehir belediyeleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı arasında sorunlara neden olmaktadır. Buradaki sıkıntının temel nedenleri, 3194 sayılı Kanununun 9. maddesinde metropoliten alan planlarının tanımının net bir şekilde yapılmaması ve 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunundan sonra kurulan büyükşehir belediyelerinin kendilerini metropol belediyeler olarak görmeleridir[1].
Konunun Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile büyükşehir belediyeleri tarafından yargıya taşınması üzerine Danıştay 6. Dairesi tarafından verilen kararlarda büyükşehir belediyelerinin 1/5.000 ölçekli nazım imar planı yapma dışında planlama yetkisi bulunmadığı, dolayısıyla metropoliten alan planlarının Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılması gerektiği belirtilmiştir.
Örneğin Danıştay 6. Dairesi tarafından verilen E:1997/4643, K:1998/5965 sayılı kararda büyükşehir belediyelerine 1/5000 ölçekli nazım ve 1/1000 ölçekli uygulama imar planı dışında herhangi bir planı yapmak ya da onaylama yetkisi verilmediği, bu nedenle 1/50.000 ölçekli planın büyükşehir belediyesince onaylanmasında yetki yönünden hukuka uygunluk görülmediği ifade edilmiştir.
Altıncı Daire tarafından verilen 10.2.2000 tarihli ve E:1999/3541, K:2000/749 sayılı kararda ise büyükşehir belediyelerine 1/5000 ölçekli nazım imar planı yapmak ve ilçe belediyelerince yapılan 1/1000 ölçekli uygulama imar planını onaylamak dışında herhangi bir planı yapmak ya da onaylamak yetkisi verilmediği, bu nedenle büyükşehir belediyelerinin metropoliten alan plan yapma yetkisi bulunmadığı vurgulanmıştır.
[1] Altıntaş, Yusuf (2007) İmar Planlarında Yetki Kuralları ve Danıştay Kararları Örneğinde; Planlamada Karşılaşılan Yetki Sorunları ile Çözüm Yolları, s: 123
