İçindekiler
Milli emlak kavramını ve milli emlaki yönetmekle görevli mal memuru kavramını anlayabilmek için bunların kökenine inmek gerekir. Milli Emlak Genel Müdürlüğünün taşradaki yöneticilerine “mal memuru” denilmektedir. Ayrıca milli emlak teşkilatının temel iştigal alanı olan “emlak”, köken olarak “mülk” kelimesinden türetilmiştir. Bu nedenle milli emlakin ne demek olduğunu anlamak için “mal” ve “mülk” kavramlarının açıklanması gerekir.
Bu kavramlar, Cumhuriyet döneminde ortaya çıkmış kavramlar değildirler, bunların tarihsel bir kökeni vardır. Bu kavramlar İslam hukukunda var olan ve Selçuklular ve Osmanlılar dahil olmak üzere pek çok Türk devletinde de kullanılmış kavramlardır. Şimdi sırasıyla bunları açıklayalım.
Emlak Nedir?
Her ne kadar günümüzde daha ziyade “taşınmazları” kastetmek için kullanılsa da emlak kelimesi köken olarak sadece taşınmazları değil, mal varlığına dahil olan tüm unsurları kapsar. Emlak kelimesi, mülk kelimesinin çoğul halidir ve “mülkler” anlamına gelir. Mülk kelimesinin sadece fiziki varlığı olan nesneleri değil, fiziki varlığı bulunmayan unsurları da kapsadığı dikkate alındığında emlak kelimesinin bu unsurların tamamını kastetmek için kullanıldığı görülür. Bundan dolayıdır ki milli emlak teşkilatı, sadece taşınmazlar ile değil, mülk kapsamına giren tüm unsurlarla ilgilenmektedir.
Bununla birlikte emlak kelimesi dar anlamda sadece taşınmazları kastetmek için de kullanılmaktadır. Ancak bu kullanım, anlamsal bir yaklaşımdan dolayı değildir; daha ziyade özel mülkiyette bulunan arazileri kastetmek için kullanılan “mülk arazi” ifadesinin kısaltılmış şeklidir.
Milli Emlak Nedir?
Milli emlak, temelde devlet malları anlamına gelir. Devletin sahip olduğu tüm mallar (taşınırlar, taşınmazlar ve diğer mallar) milli emlaki oluşturur. Bununla birlikte Milli Emlak Genel Müdürlüğünün evveliyatını oluşturan ve 1909 yılında kurulan Emlak-i Emiriye Müdüriyeti, daha ziyada miri arazilerin (emlak-i miriye veya emiriye) yönetimiyle ilgilenmiştir. Fakat daha sonraları milli emlak, sadece taşınmazların değil, taşınırlarla birlikte diğer hakların yönetiminde sorumlu hale gelmiştir. Bugün için milli emlak, dar anlamda devlet tüzel kişiliğinin (genel bütçe) her türlü taşınır ve taşınmazı ile birlikte haklarının da idaresi ile görevli bir genel müdürlük durumundadır.
Mal Memuru Nedir? Mal Memuru Kime Denir?
Mal memuru Osmanlı İmparatorluğu döneminden beri kullanılagelen bir kavramdır. Bu kavram, muhtemelen Osmanlı İmparatorluğunda taşra teşkilatı unvanı olan “beytül-mal memuru”[1] ifadesinin kısa söyleyişinden gelmektedir. Beyt-ül mal, İslam ve Osmanlı hukukunda Hazine anlamında kullanıldığına göre, beytül-mal memuru veya mal memuru, devletin mallarından ve varlıklarından sorumlu olan kişi anlamına gelen bir taşra teşkilatı unvanıdır.
Mal memuru kavramı, Cumhuriyet döneminde de kullanılmıştır. Örneğin 1934 yılında çıkarılan 2644 sayılı Tapu Kanunu’nun 1. maddesine göre gayrimenkullerin tescilinde o gayrimenkul Devlete ait ise bulunduğu yerdeki en büyük mal memuru yetkilidir. Maliye teşkilatının yerine oturmasıyla birlikte mal memuru kavramı da Maliye Bakanlığı taşra görevlilerini kastetmek için kullanılmıştır. “Mahallin en büyük mal memuru” ise il merkezlerinde defterdarı; diğer ilçelerde malmüdürünü kastetmek için kullanılmıştır.
İlin En Büyük Mal Memuru Kimdir?
2018 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 13. maddesi ile 178 sayılı KHK yürürlükten kaldırılmıştır. Aynı yıl yayımlanan 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 217 ilâ 253 maddelerinde Hazine ve Maliye Bakanlığı teşkilatına yer verilmiş, ancak 219. maddede sayılan Hazine ve Maliye Bakanlığı hizmet birimleri arasında Milli Emlak Genel Müdürlüğüne yer verilmemiştir. Bu Genel Müdürlük, ÇŞB hizmet birimleri arasında sayılmış ve Kararnamenin 101. maddesin de bu Genel Müdürlüğün görevleri düzenlenmiştir.
4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 798. maddesinin 1/b fıkrasında da “Milli Emlak Genel Müdürlüğünün görevleriyle ilgili olarak Maliye Bakanlığına veya birimlerine yapılmış olan atıflar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na veya birimlerine, Maliye Bakanına veya Maliye Bakanlığı görevlilerine yapılmış olan atıflar Çevre ve Şehircilik Bakanına veya Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görevlilerine yapılmış sayılır.” hükmüne yer verilmiştir.
Bu çerçevede, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın teşkilat ve görevlerinin düzenlendiği 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 101. maddesi ile Milli Emlak Genel Müdürlüğüne verilen yetki ve görevler kapsamında işlemleri yürütecek olan çevre ve şehircilik il müdürlükleri bünyesinde milli emlak birimlerinin kuruluş, görev ve yetkilerine ilişkin usul ve esasları düzenleyen Milli Emlak Genel Müdürlüğü Taşra Birimleri Kuruluş ve Görev Yönergesi yürürlüğe konulmuştur.
İlçenin En Büyük Mal Memuru Kimdir?
Söz konusu Yönergenin 18. maddesi “Taşınmazlarla ilgili olarak tapu sicilinde işlem yapmaya; illerde İl Müdürü veya görevlendireceği memur, ilçelerde varsa milli emlak müdürü veya milli emlak müdür yardımcısı, yoksa İl Müdürünün görevlendireceği personel yetkilidir.” hükmünde olup, 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 798. maddesinde yer alan atıf kapsamında Tapu Kanunu 1. maddesi hükmünün uygulanmasında Milli Emlak Genel Müdürlüğü Taşra Birimleri Kuruluş ve Görev Yönergesi gereğince; illerde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı il müdürü veya görevlendireceği memur, ilçelerde varsa milli emlak müdürü veya milli emlak müdür yardımcısı, yoksaÇevre ve Şehircilik Bakanlığı il müdürünün görevlendireceği personel, mahallin en büyük mal memuru olarak kabul edilir ve bunlar taşınmazlarla ilgili olarak tapuda işlem yapmaya yetkilidir.
Tapu Kanunu’ndaki Mal Memuru
1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinden Sonra Tapuda Hazine Adına İşlem Yapma Yetkisi Konusunda TKGM Görüşü
T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Dairesi Başkanlığı
Sayı: 23294678-010.07.02-E.2581225 11.09.2018
Konu: 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi/Milli Emlak Genel Müdürlüğü Hk.
DAĞITIM YERLERİNE
İlgi: 25.07.2018 tarihli ve 129554 sayılı Bakanlık Makam Oluru ile yürürlüğe giren Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü Taşra Birimleri Kuruluş ve Görev Yönergesi.
Milli Emlak Genel Müdürlüğü, 13.12.1983 tarihli ve 178 Sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 8 inci maddesinde Maliye Bakanlığı ana hizmet birimleri arasında sayılmış ve 13 üncü maddesinde de görevleri belirtilmişti.
NOT: Yazının orijinal hali için TIKLAYINIZ09.07.2018 tarihli ve 30473 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 703 Sayılı Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 13 üncü maddesi ile 178 Sayılı KHK yürürlükten kaldırılmıştır.
10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Cumhurbaşkanlığı teşkilatı düzenlenmiş ve 217 ilâ 253 üncü maddelerinde Hazine ve Maliye Bakanlığı teşkilatına yer verilmiş, ancak 219 uncu maddede sayılan Hazine ve Maliye Bakanlığı hizmet birimleri arasında Milli Emlak Genel Müdürlüğüne yer verilmemiştir. Milli Emlak Genel Müdürlüğü, aynı Kararname’nin 97 ilâ 126 ncı maddelerinde yer verilen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı hizmet birimleri arasında sayılmış ve 101 inci madde de Milli Emlak Genel Müdürlüğü’nün görevleri düzenlenmiştir.
15.07.2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin Atıflar başlıklı 798 inci maddesi 1/b fıkrasında da “Milli Emlak Genel Müdürlüğünün görevleriyle ilgili olarak Maliye Bakanlığına veya birimlerine yapılmış olan atıflar Çevre ve Şehircilik Bakanlığına veya birimlerine, Maliye Bakanına veya Maliye Bakanlığı görevlilerine yapılmış olan atıflar Çevre ve Şehircilik Bakanına veya Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görevlilerine yapılmış sayılır.” hükmüne yer verilmiştir.
Bu çerçevede, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının teşkilat ve görevlerinin düzenlendiği 10.07.2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 101 inci maddesi ile Milli Emlak Genel Müdürlüğüne verilen yetki ve görevler kapsamında işlemleri yürütecek olan çevre ve şehircilik il müdürlükleri bünyesinde milli emlak birimlerinin kuruluş, görev ve yetkilerine ilişkin usul ve esasları düzenleyen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü Taşra Birimleri Kuruluş ve Görev Yönergesi 25.07.2018 tarihli ve 129554 sayılı Bakanlık Makam Oluru ile yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu Yönergenin 18 inci maddesi “Taşınmazlarla ilgili olarak tapu sicilinde işlem yapmaya; illerde İl Müdürü veya görevlendireceği memur, ilçelerde varsa milli emlak müdürü veya milli emlak müdür yardımcısı, yoksa İl Müdürünün görevlendireceği personel yetkilidir.” hükmünde olup, 15.07.2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 798 inci maddesi 1/b fıkrasında yer alan atıf kapsamında 2644 Sayılı Tapu Kanunu 1 inci maddesi hükmünün uygulanmasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü Taşra Birimleri Kuruluş ve Görev Yönergesi gereğince; illerde Çevre ve Şehircilik İl Müdürü veya görevlendireceği memur, ilçelerde varsa milli emlak müdürü veya milli emlak müdür yardımcısı, yoksa Çevre ve Şehircilik İl Müdürünün görevlendireceği personel taşınmazlarla ilgili olarak tapu sicilinde işlem yapmaya yetkilidir.
Yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde, İdaremizin mevcut genelge, genel duyuru, talimat v.b. düzenlemelerinde yer alan Milli Emlak Genel Müdürlüğü ve ilgili birimlerinin görevlerine ilişkin Maliye Bakanlığı ve ilgili birimlerine yönelik ibarelerin 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 798 inci maddesi 1/b fıkrasındaki atıf ve ekli ilgi Yönerge hükümleri doğrultusunda değerlendirilerek işlemlere yön verilmesi gerekmektedir.
Bilgi ve gereği ile bu duyurunun Bölge Müdürlüğünüze bağlı tüm müdürlüklere iletilmesini rica ederim.
Mehmet Zeki ADLI Genel Müdür V.
[1] Marufoğlu, S. (2011) “Osmanlı Taşra Eyaletlerinde Hizmetler ve Ücretler”
