İçindekiler
Mecra Nedir?
Mecra kural olarak elektrik, gaz, su gibi akıcı şeylerin nakil ve dağıtımı amacına yönelik teknik tesisatı ifade eder. Burada kural olarak akıcı şeylerin geçirilmesi söz konusudur. Yani, komşu taşınmaz malikinin akıcı nitelik taşımayan şeylerin aktarılmasını amaçlayan mecralar için zorlanması mümkün değildir.
Örneğin bu özelliğe sahip bulunmayan bir teleferik veya dekovil hattı geçirmek için 4721 sayılı Medeni Kanununun 744. maddesine dayanılamaz. Akıcı nitelik taşımayan nesnelerin aktarılması amacına yönelik tesisatlar için sadece genel hükümler çerçevesinde mecra hakkı sözleşmesi yapılabilir.
Medeni Kanun, mecra hakkını komşuluk münasebetlerine ilişkin kuralları (MK. md. 744- 746) özel olarak düzenlemiştir. 4721 sayılı Medeni Kanunu‘nun 744. maddesine göre, mecra geçirilmesinin kamulaştırma kurallarına bağlı olması hâlinde, bu Kanunun mecralara ilişkin komşuluk hükümleri uygulanmaz.
Mecranın biri bağımlı mecra ve diğeri transit mecra olmak üzere iki çeşidi vardır.
Mecra Hakkı Nedir? Hakkı Mecra Ne Demek?
Taşınmaz mülkiyetinin madde yönünden kapsamının belirlenmesinde de mecra hakkına ilişkin bir hüküm vardır. 4721 sayılı Medeni Kanunu‘nun 727. maddesi ”Su, gaz, elektrik ve benzerlerinin mecraları, işletmenin bulunduğu taşınmazın dışında olsalar bile, aksine bir düzenleme olmadıkça o işletmenin eklentisi ve işletme malikinin malı sayılır.
Ayrıca Türk Medeni Kanunun 744. maddesi uyarınca “Her taşınmaz maliki, uğrayacağı zararın tamamının önceden ödenmesi koşuluyla su yolu, kurutma kanalı, gaz ve benzerlerine ait boruların elektrik hat ve kablolarının, başka yerden geçirilmesi olanaksız veya aşırı ölçüde masraflı olduğu takdirde kendi arazisinin altından veya üstünden geçirilmesine katlanmakla yükümlüdür.” Buna mecra hakkı veya eski deyimle hakkı mecra denilmektedir.
Daimi Mürür Hakkı Nedir?
Mürur hakkı, aslında geçit hakkının eski adıdır. Bu anlamda mürür hakkı, komşu taşınmazlar arasında, genel yola çıkmak için yeterli bulunmayan taşınmaz lehine, diğer komşu taşınmaz sınırları üzerinde, genel yola ulaşmak için bir geçit yolu tanınması anlamına gelir. Daimi mürür hakkı ise süresiz geçit hakkı anlamında düşünümelidir.
Mecra İrtifakı Nedir? Mecra İrtifak Hakkı Nedir?
Yukarıda bahsettiğimiz üzere Medeni Kanunun 668.maddesine göre; “gayrimenkul sahipleri yapılacak zarar tamamıyla ve peşin tazmin olunmak suretiyle mülkünün altından veya üstünden su yolu ve gaz ve elektrik boruları geçirilmesine, bunların başka yerden geçirilmeleri imkansız olur veya çok fazla masrafı mucip bulunur ise müsaade etmeğe mecburdur.”
Bu şekilde bir taşınmazdan su yolu ve gaz ve elektrik boruları geçirilmesi amacıyla tesis edilen irtifak haklarına mecra irtifakı denilmektedir. Yani mecra irtifakı, bir taşınmazdan su yolu ve gaz ve elektrik boruları geçirilmesi için tesis edilen irtifak hakkıdır.
Mecra Hakkının Türleri
Mecra hakkı, yararlanmanın niteliğine göre bağımlı mecra ve transit mecra olarak; kurulmasındaki rıza durumuna göre de sözleşmeye dayalı mecra ve zorunlu mecra olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Transit Mecra Nedir?
Eğer bir taşınmazın üzerindeki veya altındaki mecra o taşınmazın ihtiyacına özgülenmiş değilse, yani sırf o taşınmazdan geçiyor ise transit mecra denilmektedir. Mecra, üzerinde veya altında yer aldığı taşınmazın ihtiyacına hizmet etmiyorsa irtifak hakkı kurulmak suretiyle arazinin mülkiyetinin kapsamından çıkarılabilir.
Transit mecrada, mecra irtifakının mülkiyetinin, su, gaz, elektrik gibi madde ve enerjinin üretimine ve dağıtımına yönelik faaliyet gösteren işletmenin sahibine ait olması imkânı vardır.
b) Bağımlı Mecra Nedir?
c) Sözleşmeye Dayalı Mecra
Mecra irtifakının ancak noterce düzenlenecek bir sözleşme ile kurulabileceği esası getirilmiştir. Maddede bu irtifakın, taraflar arasında noterce sözleşmenin düzenlenmesiyle değil, bu sözleşmeye dayanılarak mecranın yapılmasıyla kurulabileceği esası getirilmiştir. Bunun sonucu olarak taraflar arasında noterce sözleşmenin düzenlenmesine rağmen, mecra kurulmamışsa irtifak hakkı doğmayacaktır.
d) Zorunlu Mecra Hakkı Nedir?
Zorunlu mecra hakkı, mecra hakkının bir türüdür. Eğer mecra hakkı sözleşme ile kurulamaz ise ve kanunun aradığı şartlar mevcut ise mecra hakkı açılacak bir dava ile kurulur ki buna zorunlu mecra hakkı denir.
Türk Medeni Kanunun 744. maddesi uyarınca “Her taşınmaz maliki, uğrayacağı zararın tamamının önceden ödenmesi koşuluyla su yolu, kurutma kanalı, gaz ve benzerlerine ait boruların elektrik hat ve kablolarının, başka yerden geçirilmesi olanaksız veya aşırı ölçüde masraflı olduğu takdirde kendi arazisinin altından veya üstünden geçirilmesine katlanmakla yükümlüdür.” Bu şekilde tesis edilen mecra irtifakına zorunlu mecra hakkı denilmektedir.
Zorunlu mecra hakkı taşınmaza bağlı bir irtifak hakkıdır. Bu nedenle de taşınmaza bağlı irtifak hakları bir taşınmaz lehine, diğer bir taşınmaz aleyhine kurulur ve hükümde de bu hakkın hangi taşınmaz lehine hangi taşınmaz aleyhine kurulduğunun açıkça gösterilmesi gerekir.
Mecra Hakkı Nasıl Kurulur?
Mecra irtifakı kurulması isteğine ilişkin davalarda, istemin özelliği gereği en uygun yerin aranması ilkesinin geçerli olması ve bu davaların bir irtifak hakkı olmakla birlikte özünü komşuluk hukuku ilkelerinden alması nedeniyle; çncelikle davacının mecra ihtiyacının bulunup bulunmadığı saptanmalıdır. İhtiyacın saptanması halinde de, çevre taşınmazların tamamının üzerinde irtifak hakkı kurmaya elverişli olup olmadığı incelenip, hukukun genel bir ilkesi olan fedakarlığın denkleştirilmesi ilkesi uyarınca taraf yararları da gözetilerek, en az masrafı gerektiren ve bundan da en az zarar görecek kişi taşınmazı üzerinden mecra irtifakının bağlanacağı su, elektirik, gaz ve benzerine ait yol ya da kaynak ile yararına mecra hakkı kurulan taşınmaz arasında kesintisiz bağlantı sağlayacak şekilde kurulmalıdır. Ayrıca mecranın niteliği nasıl ve hangi araçlarla geçirileceği, ayrıca belirlenerek kararda gösterilmelidir.
Mecra Hakkının Kazanılması
Mecra hakkının kazanılması; tescille kazanma, tescil dışı kazanma ve zamanaşımıyla kazanma açılarından ayrı ayrı ele alınabilir.
Taşınmazı konu alan diğer ayni haklar gibi, mecra hakkının kazanılması da kural olarak tescille gerçekleşir. Bu nedenle, mecra hakkının tescile dayalı şekilde kazanılabilmesi için geçerli bir hukuki nedene istinaden yükümlü taşınmaz malikinin tescil talebinde bulunması ve söz konusu talebi alan tapu memurunun da tescil işlemini yapması gerekir. Mecra hakkının tescille kazanılmasında hukuki neden kural olarak mecra irtifakı sözleşmesidir. Sözleşmenin geçerliliği resmi şekilde yapılmasına bağlıdır.
Mecra hakkının tescil dışı kazanılması, esas itibariyle Medeni Kanunun 705. maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesinde sayılan hallerden birinin var olması halinde mümkün olur. Yine şartları bulunmak kaydıyla mecra hakkının olağan (MK. md. 712) ve olağanüstü (MK. md. 713) zamanaşımı yoluyla kazanılması da mümkündür.
Mecra hakkının tescil dışı kazanıldığı son bir durum da mecranın dışarıdan bakıldığı zaman rahatlıkla görülebilecek şekilde toprağın üstünden geçmesidir. Bu kural hem iradi hem de zorunlu (kanuni) mecra hakkı bakımından geçerlidir.
Komşuluk hükümlerinden kaynaklanan mecra irtifakından da mecra dışarıdan bakıldığı zaman başka bir taşınmaza tahsis edildiği rahatlıkla görülebilecek biçimde toprağın üstünden geçiyorsa irtifak hakkının tapu kütüğüne tescil edilmesi gerekmez. Sadece mecranın geçirilmesiyle bu hak meydana gelmiş olur. Daha sonra yapılacak bir tescil işlemi açıklayıcı nitelik taşır. Ancak, bu hükmün etkili olabilmesi için daha önce taraflar arasında usulüne uygun bir irtifak sözleşmesinin yapılmış olması şarttır.
Dolayısıyla usulüne uygun şekilde bir irtifak hakkı sözleşmesi yapılmadıkça sadece mecranın geçirilmesi, mesela direkler dikilerek elektrik hattı geçirilmesi yeterli olmaz. Buna karşılık mecra toprağın altından geçiyorsa yani dışarıdan bakıldığı zaman görülebilir nitelik taşımıyorsa artık irtifak hakkının geçerli şekilde doğabilmesi için resmi senedin düzenlenmesinden sonra tapu siciline tescil edilmesi zorunludur.
Başkasının Arazisinden Su Geçirme Hakkı Nedir?
Başkasının arazisinden su geçirme hakkı; başkasının arazisi üzerinden kanal açarak, boru veya künk döşeyerek sulama suyunun geçirilmesi irtifak haklarından birisidir.
Su geçit hakkı tesisine ilişkin davalarda, geçit hakkı davalarının mahiyeti icabı tüm masrafların lehine geçit hakkı kurulmasına karar verilen tarafça karşılanması gerekir. Masrafların icra giderlerinin ve vekalet ücretinin karşı taraftan tahsilinin talep edilmesi mümkün değildir.
Başkasının arazisinden su geçirme hakkı konusunda şu hususlara dikkat etmek gerekir:
1- Öncelikle davacının su yolu ihtiyacının bulunup bulunmadığı saptanmalıdır.
2- İrtifak hakları taşınmazlar leh ve aleyhine kurulduğundan, leh ve aleyhine irtifak kurulacak taşınmaz maliklerinin tamamının davada yer almaları sağlanmalıdır.
3- İrtifak hakkının kurulabilmesi için öncelikle, çevre taşınmazların tamamının üzerinde irtifak hakkı kurmaya elverişli olup olmadığı incelenip, hukukun genel bir ilkesi olan fedakarlığın denkleştirilmesi ilkesi uyarınca taraf yararları da gözetilerek, en az masrafı gerektiren ve bundan da en az zarar görecek kişi taşınmazı üzerinden bu hak kurulmalıdır.
4- Mecra irtifakının bağlanacağı su yolu ya da kaynağı ile yararına mecra hakkı kurulan taşınmaz arasında kesintisiz bağlantı sağlanmalıdır.
5-Su yolunun niteliği suyun nasıl ve hangi araçlarla geçirileceği, ayrıca belirlenerek kararda gösterilmelidir.
6- İrtifak hakkının bedeli taşınmazların niteliğine göre atanacak bilirkişiler aracılığı ile objektif kriterler esas alınarak saptanmalı ve bedel hükümden önce mahkeme veznesine depo ettirilmelidir.
7- Davanın niteliği gereği, yargılama giderleri davacı üzerinde bırakılmalıdır.
9- Taşınmazlar tapuda kayıtlı olmalıdır.
10- İstemden feragat edilmemiş olmalıdır.
11-Tam bir tazminatın ödenmelidir.
11-İstem halinde gideri davacı tarafından karşılandığında mecra hakkının tapu siciline kaydına da karar verilmelidir.
Mecra Hakkı Devredilebilir Mi?
Mecra hakkının, hem taşınmaz lehine hem de kişi lehine kurulması mümkündür. Kişi lehine kurulmuş ise (aksi sözleşme ile kararlaştırılmadıkça) mecra hakkı devredilebilir ve miras yoluyla geçer.
Mecra hakkı bir taşınmaz lehinde kurulmuş ise tek başına devredilemez ve miras yoluyla geçmez. Buna karşılık lehine mecra hakkı kurulan taşınmazın devredilmesi ve miras yoluyla geçmesi mümkündür.
Hukukta Mecra Ne Demek?
Mecra kural olarak elektrik, gaz, su gibi akıcı şeylerin nakil ve dağıtımı amacına yönelik teknik tesisatı ifade eder. Bu tesisatlar medeni hukuk anlamında mecra olarak kabul edilmektedir.
