4342 sayılı Mera Kanunu kabul edilinceye kadar, münhasıran mera, yaylak ve kışlakları düzenleyen bir kanun mevcut değildi. Mera, yaylak ve kışlaklarla ilgili olarak çeşitli kanunlarda bir takım hükümler bulunmaktaydı. Bu durum da doğal olarak uygulamada bazı sorunlar yaratıyordu. Meralarla ilgili olarak karşılaşılan sorunların giderilmesinde bilimsel çalışmalar ve Yargıtay içtihatları önemli rol oynamış ve uygulamaya da ışık tutmuştur. Özellikle Yargıtay meralar konusunda çok büyük bir hassasiyet göstermiştir. Meralar konusunda hazırladığımız geniş kapsamlı bir rehber için şu yazımıza bakınız: Mera Nedir? Merayı Satın Almak Mümkün Mü? Mera Satın Alınabilir Mi?
1998 yılında kabul edilen 4342 sayılı Mera Kanunu, mera, yaylak ve kışlakları özel bir koruma altına almış ve bunların Mera Kanunu’nun amacı dışında kullanılamayacağını hükme bağlamıştır. Ayrıca 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 11. maddesinin 4. fıkrası “Hazırlanan imar planı sınırları içindeki kadastral yollar, meydanlar ile meralar, imar planının onayı ile bu vasıflarını kendiliğinden kaybederek, onaylanmış imar planı kararı ile getirilen kullanma amacına konu ve tabi olurlar.” şeklinde iken, bu fıkra, 4342 sayılı Mera Kanununun 35. maddesi ile değiştirilerek “mera” ibaresi madde metninden çıkarılmıştır.
Ayrıca 4342 sayılı Mera Kanunu ile, valilik ve belediyelerin meraları resen imar planı kapsamına alma yetkileri kaldırılmış, Mera Kanununun 14. maddesiyle de meraların imar planı kapsamına alınmadan önce, tahsis amacının (vasfının) değiştirilerek Hazine adına tescillerinin yapılması öngörülmüştür.
Meraların imar planları kapsamına alınması konusunda Mera Kanunu bir dönüm noktasıdır. Bu nedenle meraların imar planı kapsamına alınması konusunu, 4342 sayılı Mera Kanunu’ndan önce ve sonra olmak üzere iki kısımda değerlendirmek gerekir.
Mera Kanunu’nun Yürürlüğe Girmesinden Önce Nazım İmar Planı Kapsamına Alınan Meralar
3194 sayılı İmar Kanunu’nun 11. maddesinin4342 sayılı Mera Kanunu ile değişmeden önceki şeklinde; “hazırlanan imar planı sınırları içindeki …. meralar, imar planının onayı ile bu vasıflarını kendiliklerinden kaybederek, onaylanmış imar planı kararı ile getirilen kullanım amacına konu ve tabi olurlar” hükmü yer almaktaydı. Bu dönemde, meraların imar planı kapsamına alınması için herhangi bir kurumun iznine gerek bulunmadığı, imar planı kapsamında kalan meraların bu vasıflarının kendiliğinden kalktığı konusunda herhangi bir duraksama bulunmamaktaydı.
4342 sayılı Mera Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önce nazım imar planı kapsamına alınan bir meranın uygulama imar planı Mera Kanunu’nun yürürlüğünden sonra yapılsa bile tahsis amacı değişikliğine gerek yoktur.
Danıştay 6. Dairesi, 28.01.2008, E:2006/5630, K:2008/423: 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 11. maddesinin, 4342 sayılı Yasa ile değişiklik yapılmadan önceki şekline göre, nazım imar planı ile getirilen kullanım kararı ile mera vasfını kendiliğinden yitirdiği hakkında. 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 11. maddesinin 28.02.1998 günü yürürlüğe giren 4342 sayılı Mera Kanunu‘nun 35.maddesi ile değiştirildiği, parselasyona konu alana ilişkin 1/5000 ölçekli nazım imar planının 4342 sayılı Yasanın yürürlüğünden önce 15.06.1993 günlü, 8 sayılı belediye meclis kararı ile kabul edilerek yürürlüğe girdiği, 3194 sayılı Yasanın 11.maddesinin 4342 sayılı Yasa ile değişiklik yapılmadan önceki şekline göre, nazım imar planı ile getirilen kullanım kararı ile meranın vasfını kendiliğinden yitirdiği.
Mera Nasıl Hazine Adına Tescil Edilir?
Mera Kanunu, meraların imar planı kapsamına alınmasını özel olarak düzenlemiştir. Mera Kanunu‘nun 14. maddesine göre, meraların imar planı kapsamına alınabilmesi için tahsis amacının değiştirilmesi (meralık vasfının kaldırılması) gerekmektedir. Bu kapsamda; mera, yaylak ve kışlaklar ile umuma ait çayır ve otlak alanları, harman yeri, panayır, sıvat ve eyrek yerleri gibi kamu orta malı taşınmazların imar planı sınırı içerisinde kalması durumunda, imar uygulamasını yapacak kurumca, bu yerlerin öncelikle Mera Kanunu kapsamında vasıflarının değiştirilerek Hazine adına tescilleri yapılmalıdır.
Mera Kanunu’nun 14. maddesinin yanı sıra, 442 sayılı Köy Kanunu’nun ek 12. maddesi kapsamında da köy yerleşim planının yapılması ve bu kapsamda meraların Hazine adına tescilinin sağlanması mümkündür. Köy yerleşme planlarının nasıl yapılacağı konusunda şu yazımıza bakınız: Köy Yerleşme Planı Nedir? Köy Yerleşme Planı Nasıl Hazırlanır ve Onaylanır?
a) Meraların İmara Açılması Talebi
Mera Yönetmeliğine göre tahsis amacının değiştirilmesi, meralar imar planı kapsamına alınmadan önce olabileceği gibi, imar planı kapsamına alındıktan sonra da olabilmektedir.
Tahsis amacı değişikliğinin ve meraların imara açılmasının ilk aşaması, taleptir. İmar planı kapsamına alınması planlanan meraların tahsis amacının değiştirilmesi için, planlamayı yapacak idare tarafından mera komisyonundan talepte bulunulması gerekir. Talep, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı il müdürlüğüne yapılır.
b) Meraların İmara Açılması İçin Gerekli Belgeler
İmar planları ilk defa hazırlanacaksa; söz konusu yer için işaretli kadastro tekniğine uygun harita, belediye meclis kararları, ilave imar planı ise mevcut planla bağlantısını gösterir pafta ile mera komisyonunca istenecek diğer bilgi ve belgelerle başvuru yapılır.
Uygulama imar planı kapsamında bulunan meraların tahsis amacı değişikliği talebinde ise; uygulama imar planları, belediye meclis kararları, askı ilan tutanakları, itiraz olmadığına dair tutanak, ilave imar planı söz konusu ise mevcut planla bağlantısını gösterir pafta ile mera komisyonunca gerekli görülen diğer bilgi ve belgeler istenir.
İnceleme
Mera Yönetmeliğine göre, Gıda, Tarım ve Hayvancılık il müdürlüğüne yapılan başvurular mera komisyonuna geldikten sonra gerekli incelemenin yapılabilmesi için teknik ekiplere gönderilir. Teknik ekipler, mera komisyonunun görüşüne esas olmak üzere inceleme raporu hazırlamakla görevlidir.
Teknik ekipçe hazırlanacak inceleme raporu; bölgedeki hayvan sayısı, hayvanın cinsi, kaba yem kaynakları, kaba yem üretimi, kaba yem açığı, üretilen kaba yemin ihtiyacı karşılama oranı ile tahsis amacının değiştirilmesi halinde kaba yem ihtiyacının nereden karşılanacağı, meranın vasfı, topografyası, toprak yapısı, vejetasyonun yapısı, otlatma kapasitesi, yatırım için talep edilen alanın dışında başka uygun alan olup olmadığı, yatırımın hangi parasal kaynaktan yapılacağı, köyün toplam merası, teknik ekibin kesin görüşü, çiftçi hane sayısı, çiftçi görüşü gibi bilgileri içerir.
Teknik ekip komisyona sunmak üzere, gerekli gördüğü hallerde ilgili kurum veya kuruluştan ek bilgi ve belge isteyebilir, inceleme raporuna bulunmasını istediği ek bilgi ve belgeleri ekler.
Raporun sonuç bölümünde yapılacak yatırımın mera bütünlüğünü bozup bozmadığı, köyün kaba yem açığının mevcut olup olmadığı ve miktarı, açık var ise nasıl karşılanacağı, alternatif alanın olup olmadığı ile birlikte teknik ekibin kesin görüşü yer alır.
Teknik ekip inceleme raporunu, istenen bilgi ve belgelere göre hazırlar, talep ile ilgili kesin görüşünü de belirterek raporu imzalar ve mera komisyonuna teslim eder.
Tahsis amacı değişikliği talep edilen alan için teknik ekip tarafından hazırlanan rapor olumlu ise yirmi yıllık ot geliri de bir raporla tespit edilerek komisyona teslim edilir.
Teknik ekipler, üye tam sayısının salt çoğunluğundan az olmamak kaydıyla yapılan işin niteliğine göre mesaisine ihtiyaç duyulan üyelerle toplanır.
Yapılacak çalışmanın niteliğine göre teknik ekip başkanı tarafından çalışmaya katılacak kuruluş temsilcileri belirlenir. Toplantıya katılması mutlak gereken, ancak katılmayan üyenin yerine kurumunca teklif edilen yedek üye katılır.
Teknik ekipler, kararlarını toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile alır. Teknik ekipler açık oylama usulü ile karar alırlar. Her üye bir oy hakkına sahip olup, oyların eşitliği durumunda başkanın tarafı üstün sayılır. Teknik ekiplere, il veya ilçe müdürlüğünde görev yapan ve mera konusunda Bakanlıkça yetiştirilmiş ziraat mühendisleri başkanlık eder.
ç) Mera Komisyonu ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Uygun Görüşü
Teknik ekipler tarafından hazırlanan inceleme raporları mera komisyonu tarafından değerlendirilir. Komisyon, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanır, toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile karar alır. Komisyon, açık oylama usulü ile karar alır. Her üye bir oy hakkına sahip olup, oyların eşitliği durumunda başkanın tarafı üstün sayılır.
Komisyon, tahsis amacı değişikliğini değerlendirerek yukarıdaki esaslara göre karar alır ve bu karar, karar defterine geçirilerek üyelerce imzalanır.
Eğer imar planı kapsamında bulunan meraların tahsis amacının değiştirilmesi isteniyorsa, komisyonun olumlu kararından sonra dosya defterdarlığa gönderilir. Defterdarlığın da olumlu görüş vermesi halinde meranın tahsis amacı değiştirilmiş olur.
Eğer mera ilk defa imar planı kapsamına alınacaksa mera komisyonu tarafından tahsis amacı uygun görüldüğü takdirde, yirmi yıllık ot geliri yatırıldıktan sonra ilgili idareye yeni imar planı hazırlanması için iki yıl süre verilir.
Verilen süre sonunda imar planları hazırlanarak gönderilmezse, tahsis amacı değişikliği işlemi iptal edilir. İmar planları tahsis amacı değişikliğine uygun olarak kesinleşmiş ise, defterdarlığın uygun görüşünden sonra tescil işlemi gerçekleştirilir.
İmar Planı Kapsamına Alınan Meralar Kimin Adına Tescil Edilir?
Mera Kanunu‘nun 14. maddesine göre, tahsis amacı değiştirilen (vasfı kaldırılan) mera, yaylak ve kışlakların Maliye Hazinesi adına tescil edilmesi gerekir. Bu meraların, belediye ya da bir başka kamu idaresi adına tescili mümkün değildir.
Tahsis amacı değiştirilen mera, vakıf merası ise tescil, vakıf ya da Vakıflar Genel Müdürlüğü adına yapılır.
TKGM’nün 2004/16 sayılı Genelgesine göre tescilin yapılması için valiliğin tahsis amacı değişikliği ve tescile ilişkin yazısı yeterlidir. Mera komisyonu kararının ve defterdarlığın uygun görüş yazısının tapu sicil müdürlüğüne gönderilmesine gerek yoktur.
Valiliğin tahsis amacı değişikliğine ilişkin yazısı tapu sicil müdürlüğüne iletildiğinde kadastro müdürlüğü tarafından tescil bildirimi düzenlenir. Sonrasında kamu orta malı sicilinde gerekli düzeltmeler yapılmak sureti ile tapu sicilinde tescil gerçekleştirilir.
Tahsis amacı değişikliği, kamu orta malı taşınmazın bir kısmına yönelik ise, yani ayırma işlemini de gerektiriyorsa, ayırma haritası mera komisyonlarınca yapılır veya yaptırılır.
Kadastro müdürlüklerince de bu haritanın yürürlükteki teknik esaslara göre kontrolünü müteakip (uygunluğu halinde) tescil bildirimi düzenlenerek tescil işlemi için tapu sicil müdürlüğüne gönderilir. Tapu sicil müdürlüğünce, vasıf değişikliğine konu kısmın tescil bildirimindeki niteliği ve yüzölçümüyle tapu kütüğüne tescili yapılır ve özel sicilindeki kaydında da gerekli düzeltmeler yapılır.
