Özel Çevre Koruma Bölgelerinde ve Diğer Korunan Alanlarda Kira, İrtifak ve Ecrimisil Alma Yetkisi

1) Özel Çevre Koruma Bölgeleri Nedir?

Özel çevre koruma bölgeleri, ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi haiz, çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına duyarlı, biyolojik çeşitliliğin, doğal kaynakların ve bunlarla ilgili kültürel kaynak değerlerinin korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması gerekli olan ve Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen kara, su ve deniz alanlarını ifade eder.

2) Özel Çevre Koruma Bölgelerinin Yönetimi

Bilindiği üzere 383 sayılı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Kurulmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ve 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi gereği, özel çevre koruma bölgelerinde bulunan Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlardaki yerlerin kiralanması ve bu yerler için gerekli görülen hallerde kullanma izni verilmesi, işletilmesi, işlettirilmesi ve diğer tasarruf hakları, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü) tarafından kullanılmaktadır.

1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 109. maddesinin (e) bendinde “Tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel çevre koruma bölgelerine ilişkin olarak; hâlihazır haritaları aldırmak, gerekli görülen projeleri yapmak, yaptırmak ve onaylamak, her türlü araştırma ve inceleme yapmak, yaptırmak, izlemek, eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları yürütmek, kullanım yasağı getirilen alanların kamulaştırma veya benzer yollarla kamunun eline geçirilmesini sağlamak, kontrol ve denetim yapmak, gerekli görülen alanların korunması ve kirliliğin önlenmesi amacıyla yatırım yapmak veya ilgili idarelerin yatırım projelerini desteklemek, bu alan ve bölgelerde Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlere ilişkin her türlü tasarrufta bulunmak, işletmek, işlettirmek ve kullanım izinlerini vermek, korunan alanlara ilişkin insan ve finansman kaynağı sağlamak,” Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünün görevleri arasında sayılmıştır.

Buna paralel olarak Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanları ile Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Bulunan Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altındaki Yerlerin İdaresi Hakkında Yönetmelikte bu alanlardaki tescil harici yerlerde ecrimisil ve diğer işlemlerin Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yapılacağı belirtilmektedir.

Yönetmelik hükümlerine göre İdarenin tasarrufundaki taşınmazların izinsiz kullanılması halinde ecrimisil işlemleri bu İdarece yürütülür. Dolayısıyla; sınırları kesin olarak belirlenmiş olan tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel çevre koruma bölgelerinde yer alan; Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler hakkında ecrimisil işlemlerinin Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmesi gerekmektedir.

Milli Emlak Genel Müdürlüğünce 81 İl Valiliğine yazılan aşağıdaki iki yazı ile doğal sit, ÖÇK alanlarındaki ecrimisil dosyalarının, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine (Tabiat Varlıklarınım Koruma Şube Müdürlüğü) iletilmesi talimatı verilmiştir:

2014-36660 sayılı Milli Emlak Genel Yazısı (ÖÇK Bölgeleri, Tabiat Varlıkları ve Doğal Sit Alanları Ecrimisil)

2016-06334 sayılı Genel Yazı (Doğal Sit, ÖÇK Alanlarındaki Ecrimisil Dosyalarının, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine İletilmesi)

3) Hem Korunan Alan, Hem de Kıyıda Kalan Tescil Harici Taşınmazlarda Ecrimisil Alma Yetkisi

Hem kıyıda hem de korunan alanlarda kalan alanlarda ecrimisil işlemleri Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 17.09.2014 tarihli ve 9279 sayılı (2014/21) Genelgesiyle de bu alanlardan Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından ecrimisil alınacak vurgulanmıştır.

Genelgenin ilgili bölümü şöyledir: “(a) 4/4/ 1990 tarihli ve 3621 sayılı Kıyı Kanunu ile 3/8/1990 tarihli ve 20594 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Kıyı Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik hükümleri kapsamında ve kıyı kenar çizgisi içerisinde (kıyıda) kalan taşınmazların üzerine deniz, güneş ve kumsaldan yararlanılması amacıyla şezlong, gölgelik, soyunma kabini ve duş konulması, yeşil alan düzenlemesi yapılması, sportif ve eğlence aktivitelerinin yapılabileceği alanlar oluşturulması, yiyecek ve içecek servisi yapılması amacıyla takılabilir, sökülebilir ve taşınabilir elemanlarla basit nitelikte yapı (lokanta, çay bahçesi, kafeterya vb. tesisler hariç) yapılması gibi izinsiz kullanımların tespit edilmesi halinde, bu taşınmazları izinsiz kullananlar arasında herhangi bir ayrım yapılmaksızın ecrimisil bedeli; yılı içerisinde T.C. Kalkınma Bankası A.Ş. tarafından belirlenen ve Kültür ve Turizm Bakanlığınca yayımlanan Birim Maliyetler Listesi’nin “Günübirlik Tesisi Açık Alan Düzenlemesi” için öngörülen metre kare birim bedelinin kullanıma konu olan taşınmazın yüzölçümü ile çarpılması suretiyle bulunacak rakamın yüzde yirmibeşi ile varsa bu taşınmazların, yoksa en yakın emsal taşınmazın emlak vergisine esas asgari metrekare birim değerinin yüzde birinin toplamından aşağı olmamak üzere, 2886 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinde belirtilen yerlerden sorulmak suretiyle bedel tespit komisyonu tarafından tespit ve takdir edilir.”

Ancak Genelge, korunan alanda kalan/kalmayan ayrımı yapmadan tüm kıyı alanlarında ecrimisil işlemlerinin Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yürütüleceğini belirtmektedir.

Oysa ki açık bir kanuni düzenleme olmadığı sürece Hazine özel mülkiyetindeki taşınmazlar ile Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlardan ecrimisil alma yetkisi Milli Emlak Genel Müdürlüğünün görevleri arasındadır.

Bu nedenle, yalnızca “tabiat varlıkları, doğal sit alanları ve özel çevre koruma bölgelerinde” kalan kıyı alanlarında Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından ecrimisil alınabileceği, bunun dışındaki alanlarda kalan kıyılarda ecrimisil alma yetkisinin Milli Emlak Genel Müdürlüğünde olduğu değerlendirilmektedir.

4) Marmara Denizi ÖÇK Bölgesinde İşlem Yetkisi

Bazı alanların, Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak ilan edilmesine ilişkin; 04.11.2021 tarih 4758 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 05.11.2021 tarih ve 31650 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yazı ile Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi Olarak İlan Edildi.

Bu bölgelerdeki işlemlerinde yukarıda belirtilen kurallara göre yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte 2022-4001877 sayılı Milli Emlak Genel Yazısında (Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi) özetle; 04.11.2021 tarihli ve 4758 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile 05.11.2021 tarihi itibarıyla Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içerisinde kalan Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerdeki iş ve işlemleri yürütme görev ve yetkisine esas olmak üzere Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünün teşkilatlanma süreci tamamlanıncaya kadar bu alanlardaki tahsis, kira ve ön izin/kullanma izni taleplerine, ecrimisil alınması ve işgalcilerin tahliyesine, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 79’uncu maddesinin ikinci fıkrası kapsamında ilgili belediyelerin tasarrufuna bırakılan veya bırakılacak yerlere ilişkin iş ve işlemlerin Milli Emlak Genel Müdürlüğü ve/veya Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği II Müdürlüğü Milli Emlak Birimlerince yürütülmesinin uygun görüldüğü, bildirilmişti.

Ancak Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından 81 İl Valiliğine yazılan 2023-7954297 sayılı Milli Emlak Genel Yazısı (Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi) yazı ile Genel Müdürlükleri bünyesinde taşınmazların kiralanması, kullanma izni verilmesi ve tahsis işlemlerinin yürütülmesi amacıyla Alan Yönetimi Daire Başkanlığı kurulmuş ve Marmara Denizi ve Adalar Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içerisinde bulunan illerimizdeki teşkilatlanma sürecinin tamamlandığı ve bu kapsamda; 

Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerdeki iş ve işlemleri bütüncül olarak yürütülmesi amacıyla yukarıda zikredilen men mevzuat hükümleri kapsamında iş ve işlemlerin Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğünce ve/veya Çevre, Şehircilik ve iklim Değişikliği İl Müdürlüğü Tabiat Varlıklarını Koruma Şube Müdürlüklerince yürütülmesi,

Taşınmazların kiralanması veya ön izin/kullanma izni verilmesine esas yapılacak kıymet takdir işlemleri ile Ecrimisil alınması ve işgalcilerin tahliyesine ilişkin iş ve işlemlerin Milli Emlak Birimlerinin desteği ile Çevre, Şehircilik ve iklim Değişikliği İl Müdürlüklerince yürütülmesi,

Uygun görüldüğü bildirilmiştir.

5) Hem Korunan Alan, Hem de Kıyıda Kalan Hazine Özel Mülkiyetindeki Taşınmazlarda Ecrimisil Alma Yetkisi

Hem kıyıda hem de aynı zamanda özel çevre koruma bölgesinde de kalan fakat tapuda Hazine adına tescilli olan taşınmazlarda kira, irtifak ve ecrimisil işlemlerinin kim tarafından yapılacağı konusu net değildir. Bu taşınmazların kıyıya terk edilmesi gerekmektedir.

Ancak Özel Çevre Koruma Bölgesi içerisinde kıyıda devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanda olup hazine adına tapuya kayıtlı taşınmazların varlığı da bilinmekte olup bu taşınmazların Kıyı Kanunu gereği kamuya terk işlemlerinin yapılması ve tapu kayıtlarının iptal edilmesi gerekmektedir.

Bu konuda Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarafından yayımlanan 2010/1 sayılı Genelgeye göre Özel Çevre Koruma Bölgesi içerisinde kıyıda, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlarda yer alan ancak tapuda hazine adına kayıtlı devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanların Kıyı Kanunu gereği kamuya terk işlemlerinin tamamlanıncaya kadar “Özel Çevre Koruma Bölgelerinde bulunan hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazlar” hükmü gereğince bu alanların kiraya verilmesine ve sınırlı ayni hak tesisine ilişkin işlemler ile işgali halinde ecrimisil takibatı ve tahliye işlemlerinin Kurumun görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığınca yapılması gerekmektedir.

Bu alanların kıyıya terkinin yapılması durumunda ise bu işlemler Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yapılmalıdır.

ÖÇK 2010/01 Sayılı Genelge

Genelge metni şu şekildedir:

“T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ÖZEL ÇEVRE KORUMA KURUMU BAŞKANLIĞI

SAYI: B.18.1.ÖÇK.0.61.00.01-1096    04.11.2010*5885  

KONU: Hazinenin Özel Mülkiyetindeki Taşınmazlar         

GENELGE (2010/1)

Bilindiği üzere 383 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin yürürlüğe girdiği 1989 yılından itibaren “Bölgede her ölçekteki planlarla günübirlik alan olarak ilan edilen özel mülkiyet dışındaki alanların ve kumsalların irtifak hakkı Başkanlığa geçer. Başkanlık bu yerleri işletir veya işletilmesini sağlar.” şeklinde yer alan 10/e maddesindeki hüküm 21.4.2005 tarih 5335 sayılı Kanun ile “Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak ilan edilen alanlardaki Hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazlar ile Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler, Başkanlığın talebi üzerine Maliye Bakanlığınca bu Kanun Hükmünde Kararname amaçlarında kullanılmak üzere Başkanlığa tahsis edilir. Bölgelerde Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin kiralanması ve bu yerler için gerekli görülen hallerde kullanma izni verilmesi, işletilmesi, işlettirilmesi ve diğer tasarruf hakları Başkanlığa aittir.” şeklinde değiştirilmiştir.

Hazinenin Özel Mülkiyetinde ve Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Taşınmazların Kiraya Verilmesi İşlemleri Hakkında 300 sıra nolu Tebliğin “Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Kalan Alanlarda Yapılacak İşlemler” başlıklı bölümünde de “2. Özel çevre koruma bölgelerinde bulunan Hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazların Başkanlığa tahsisli olup olmadığına bakılmaksızın kiraya verilmesine ilişkin işlemler, Başkanlığın görüşleri alınmak suretiyle Bakanlıkça yapılacaktır.” hükmü getirilmiştir.

Maliye Bakanlığı ve Sayıştay’ın uygun görüşü alınarak yürürlüğe konulan “Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Taşınır Mal ve Taşınmaz Satışı, Trampa, Kiraya Verme, Sınırlı Ayni Hak Tesisi, Ecrimisil ve Tahliye Yönetmeliği” de bu doğrultuda olup Yönetmeliğin “Ecrimisil” “başlıklı 67/1 maddesinde “Özel Çevre Koruma Bölgeleri içerisindeki devletin hüküm ve tasarrufu altındaki taşınmazlardan kiralanmayan veya kullanma izni verilmeyen ya da tahsis edilenler dışında kalanlarda işgal ve tasarruf nedeniyle ecrimisil tespit, takip ve tahsilatı işlemleri 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile Devlete Ait Taşınmaz Satış, Trampa, Kiraya Verme, Mülkiyetin Gayri Ayni Hak Tesis, Ecrimisil ve Tahliye Yönetmeliği hükümlerine göre Maliye Bakanlığınca yürütülür.” Hükmü,

“Özel Çevre Koruma Bölgelerinde bulunan hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazlar” başlıklı 67 inci maddesinde de Özel Çevre Koruma Bölgelerinde bulunan hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazların Kuruma tahsisli olup olmadığına bakılmaksızın kiraya verilmesine ve sınırlı ayni hak tesisine ilişkin işlemler ile bu alanların işgali halinde ecrimisil takibatı ve tahliye işlemleri, Kurumun görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığınca yapılır. Ancak, özel çevre koruma bölgelerinde yer almakla birlikte, uygulama imar planları onaylanmış alandaki hazinenin özel mülkiyetinde bulunan taşınmazların kiraya verilmesine ve sınırlı ayni hak tesisine ilişkin işlemler, plan kararlarına uyulması şartıyla Kurumun görüşü alınmadan Maliye Bakanlığınca sonuçlandırılır.” hükmü yer almaktadır.

Şu hale göre gerek 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, gerek Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Taşınır Mal ve Taşınmaz Satışı, Trampa, Kiraya Verme, Sınırlı Ayni Hak Tesisi, Ecrimisil ve Tahliye Yönetmeliği, gerekse 300 sıra Nolu Milli Emlak Genel Tebliği uyarınca Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin kiralanması işletilmesi veya işlettirilmesi ile ilgili işlemlerin Kurumumuzca yürütüleceği tartışmasızdır. Ancak Özel Çevre Koruma Bölgesi içerisinde kıyıda devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanda olup hazine adına tapuya kayıtlı taşınmazların varlığı da bilinmekte olup bu taşınmazların Kıyı Kanunu gereği kamuya terk işlemlerinin yapılması ve tapu kayıtlarının iptal edilmesi gerekmektedir.

Bu nedenle Özel Çevre Koruma Bölgesi içerisinde kıyıda, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanlarda yer alan ancak tapuda hazine adına kayıtlı devletin hüküm ve tasarrufu altındaki alanların Kıyı Kanunu gereği kamuya terk işlemlerinin tamamlanıncaya kadar “Özel Çevre Koruma Bölgelerinde bulunan hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazlar” hükmü gereğince bu alanların kiraya verilmesine ve sınırlı ayni hak tesisine ilişkin işlemler ile işgali halinde ecrimisil takibatı ve tahliye işlemlerinin Kurumun görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığınca yapılması gerekmektedir.

Bilgilerinizi ve gereğini arz ve rica ederim.”