Yunanistan İle Yapılan Türk ve Rum Ahalisinin Mübadelesi İle İlgili Antlaşmalar

Lozan antlaşmasının imza edildiği tarihten sonra Hükümetimizle Yunanistan, Fransa, Rusya, Arnavutluk, Bulgaristan, İngiltere, Irak, Yugoslavya, Birleşik Amerika Devletleri ve Mısır Hükümetiyle birçok anlaşmalar imza edilmiştir. Bu anlaşmalar vatandaşlığımızdan ayrılan veya vatandaşlığımıza giren özel kişilerin mülkiyet bakımından hukukunu yakından ilgilendirdiği gibi, bir kısmı, Hükümetimize taşınmazlar intikalini gerektiren hükümlerde ihtiva etmektedir.

1) Lozan’da 30.01.1923 Tarihinde İmzalanan “Türk ve Rum Ahalisinin Mübadelesine Dair Mukavelename ve Protokol”

Osmanlı İmparatorluğu Birinci Dünya Savaşına girdiği zaman, memleketin bir çok yerinde azınlık olarak Rum Ortodoksları oturmakta idi. Hükümetimiz bazı nedenlerden dolayı Anadolu’daki Ortodoks Rumlar ile Yunanistan’daki Müslümanları değiştirmeyi uygun görmüş ve yapılan görüşmeler sonucunda Lozan’da 30.01.1923 tarihinde Türk ve Rum Ahalisinin değiştirilmesi için Yunan Hükümeti ile anlaşma yapmıştır.

a) Mübadeleye Tabi Olanlar (Mübadil)

Bu antlaşmaya göre Mübadeleye Tabi Olanları (Mübadil) belirlemek için 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan 25 Temmuz 1923 tarihinde yürürlüğe giren, 23 Ağustos 1923 tarih ve 340 sayılı Kanunla tasdik edilen “Türk ve Rum Ahalisinin Mübadelesine Dair Mukavelename ve Protokol”ün 1 ve 3 üncü maddesi birlikte ele alınması gerekmektedir. Buna göre;

Söz konusu sözleşmenin 1.Maddesi uyarınca; 1 Mayıs 1923 tarihinde Türkiye topraklarında oturan Rum Ortodoks dinindeki Türk Vatandaşları ile aynı tarihte Yunanistan topraklarında oturan Müslüman dinindeki Yunan vatandaşları, 3. Maddesi uyarınca da 18 Ekim 1912 tarihinden sonra Türkiye’yi terketmiş bulunan Rum Ortodoks dinindeki Türk vatandaşları ile aynı tarihte Yunanistan’ı terk etmiş olan Müslüman dinindeki Yunanistan vatandaşları, mecburi olarak değiştirileceklerdir. İşte değiştirilen bu kimseler “mübadil” sıfatını almışlardır.

Bu kişiler, Türk ve Yunan Hükümetlerinin izni olmadıkça bu iki memlekete gelip tekrar yerleşemeyeceklerdir.

b) Mübadele Dışında Tutulanlar (Etabli)

1 Mayıs 1923 tarihli Sözleşmenin 2 nci maddesi “Etabli” tanımını ortaya koymuştur. Buna göre; İstanbul’un Rum Ahalisi ile Batı Trakya’nın Müslüman Ahalisi Mübadele dışı tutulmuştur. Bunlara “Etabli” ismi verilmiştir.

Batı Trakyalı bir Müslümanın Batı Trakya ahalisinden sayılarak mübadele dışı kalabilmesi için, bu kimsenin Bükreş Sözleşmesi ile 1913 yılında tebliğ edilen sınır çizgisinin doğusundaki yerlerde 14 Mayıs 1923 tarihinde veya bu tarihten önce yerleşmiş bulunması lazımdır. Aynı şekilde Rum Ortodoksların “Etabli” sayılabilmesi için İstanbul şehrinin 1912 tarihli Kanunla sınırlandırılmış bulunan Belediye (dersaadet şehremaneti havzasında) hududu içinde yerleşmiş bulunması ve buraya 18 Ekim 1918 tarihinden önce ve daimi bir şeklide oturmak amacıyla gelmiş olması şartı aranmıştır.

2) 24.07.1923 Tarihli “Yunanistan’da Bulunan Emlaki İslamiyeye Mütallik 9 Numaralı Beyanname”

Lozan’da 30.01.1923 tarihinde imzalanan “Türk ve Rum Ahalisinin Mübadelesine Dair Sözleşme”de ancak 1 Mayıs 1923 tarihinde Türkiye’de veya Yunanistan’da oturmakta olan veya 18 Ekim 1912 tarihinden sonra Türkiye ve Yunanistan’ı terketmiş bulunan Rum Ortodokslar ve Müslümanlar göz önünde bulundurulmuştur. Bunların dışında kalan ve öteden beri Türkiye ve Yunanistan dışında bulunan veya 18 Ekim 1912 tarihinden önce Türkiye ve Yunanistan’ı terketmiş bulunan Müslüman ve Rum Ortodokslar hakkında bir hüküm konmamıştır. İşte bu boşluk “Yunanistan’da Bulunan Emlaki İslamiyeye Mütallik 9 Numaralı Beyanname” ile doldurulmuştur.

Söz konusu Beyanname hükümlerine göre; 18 Ekim 1912 tarihinden önce Girit adası da dahil olduğu halde Yunanistan’ı terk etmiş veyahut öteden beri Yunanistan dışında yerleşmiş olan Müslümanların ve buna karşın 18 Ekim 1912 tarihinden önce Türkiye’yi terketmiş veyahut ötedenberi Türkiye dışında yerleşmiş bulunan Rum Ortodoksların her iki memlekette de mülkiyet haklarına halel gelmeyecektir. Bu şahıslar mallarına serbestçe sahip olmak ve bunlardan dilediği şekilde yararlanmak haklarını koruyacaklardır. İşte bu beyannamenin kapsamına giren kişilere “Gayrimübadil” ismi verilmiştir.

3) 10 Haziran 1930 Tarihli “Mübadelei Ahaliye Mütedair Lozan Muahedenamesi İle Atina İtilafnamesinin Tatbikatından Mütevellit Mesailin Sureti Katiyede Halli Hakkında Mukavelename” (Ankara Antlaşması).

Bu antlaşma; “müdadil”, “gayrimübadil” ve “etabli”ler hakkında yeni hükümler koymakla beraber, bunlara ek olarak bazı toplulukların durumu ile ilgili yeni hükümler getirmiştir. Anlaşmanın birinci bölümü mübadiller, ikinci bölümü 9 numaralı beyannameden yararlanan gayri mübadiller, üçüncü bölümü Türk Vatandaşları, dördüncü bölümü Yunan Vatandaşları, beş ve altıncı bölümü ise İstanbul ve Batı Trakya “etabli”leri hakkındadır.

1 Temmuz 1930 tarihinde yürürlüğe giren 1725 sayılı Kanunla tasdik edilen Söz konusu Antlaşmanın 28’nci maddesi “avdet hakkından mahrum olanlar” (Geri Dönme Hakkından Yoksun Olanlar) diye yeni bir sınıf ortaya koymuştur. Buna göre;

1 Ağustos 1929 tarihinde İstanbul’da bulunmayan ve İstanbul’u Türkiye Cumhuriyeti makamlarından verilmiş bir pasaportu olmaksızın terk etmiş olan Türk vatandaşlığındaki gayri mübadil (mübadele dışında bırakılmış) Rum Ortodokslarla, aynı tarihte Batı Trakya’da bulunmayan ve Batı Trakya’yı Yunan Hükümeti makamlarından pasaport almaksızın terk etmiş olan Yunan vatandaşlığındaki gayri mübadil Müslümanlar dönüş hakkından mahrum sayılırlar.

Ankara Antlaşmasına göre; 1 Ağustos 1929 tarihinde İstanbul’da hazır bulunmamakla beraber, İstanbul’u, Türkiye Cumhuriyeti makamları tarafından verilmiş pasaportla terketmiş bulunan ve mübadele mukavelenamesiyle mübadeleden istisna edilmiş Rumların ve buna karşılık 1 Ağustos 1929 tarihinde Batı Trakya’da hazır bulunmamakla beraber bu bölgeyi Yunan Hükümeti makamları tarafından verilmiş pasaportla terketmiş bulunan ve mübadele mukavelenamesiyle mübadeleden istisna edilmiş olan Müslümanların karşılıklı olarak İstanbul ve Batı Trakya’ya dönmelerine izin verilmiştir. Bunlar geri dönme hakkından yararlananlardır.

3) Mübadele Sonucunda Hazinenin Mal Edinmesi

Türk Hükümeti ile Yunanistan Hükümeti arasında imzalanan 10 Haziran 1930 Tarihli Ankara Mukavelenamesine göre, Hazinenin mal edinmesi şöyledir:

a) Mübadillerin Malları

Ankara Antlaşmasının 2’nci maddesine göre; mübadeleye tabi tutulan Rumların Türkiye’de bıraktıkları taşınır ve taşınmazların tam mülkiyeti Türkiye Hükümetine geçecektir.

b) 9 Numaralı Beyannameden Yararlananların Malları

Ankara Antlaşmasının 6’ncı maddesine göre; 9 Numaralı Beyanname’den yararlanan Rumlara ait menkul ve gayri menkul malların tüm mülkiyeti Türk Hükümetine geçecektir.

c) Yunan Tebaasının Malları

Ankara Antlaşmasının 8’nci maddesine göre; Yunan tebaasına ait olup Mübadeleden istisna edilmiş olanların (etablilerin) İstanbul mıntıkası dışında bulunan taşınır ve taşınmazlarının tam mülkiyeti Türk Hükümetine geçecektir.

Mukavelenamenin 9 uncu maddesinde ise, mübadeleden istisna edilmiş olanların İstanbul mıntıkasında bulunan taşınmazları üzerindeki mülkiyet hakları hiçbir suretle ihlal edilmemiştir, hükmü yer almaktadır.

d) İstanbul Etablilerinin Malları

Ankara Antlaşmasının 12’nci maddesinin 2’nci fıkrasına göre; Mübadeleden istisna edilmiş (etabli) ve İstanbul Mıntıkasında hazır bulanan Rumlara veya avdet hakkından istifade eden şahısların İstanbul dışında bulunan menkul ve gayrimenkul mallarının tam mülkiyeti Türk Hükümetine geçecektir. Antlaşmanın 13’ncü maddesine göre ise bu kişilerin İstanbul Mıntıkasındaki menkul ve gayrimenkul malları üzerindeki mülkiyet hakkına dokunulmayacaktır.

e) Avdet Hakkından Mahrum Olanların Malları

Ankara Antlaşmasının 12’nci maddesinin 1’nci fıkrasına göre; mübadeleden istisna edilmiş olan İstanbul mıntıkasını terk edip avdet hakkından mahrum bulunan Türk tabiyetindeki gayrimübadil Rum Ortadokslara ait ve Türkiye’de bulunan menkul ve gayrimenkul malların mülkiyeti Türk Hükümetine geçecektir.