Köy Yerleşme Planı Nedir? Köy Yerleşme Planı Nasıl Hazırlanır ve Onaylanır?

Köy Yerleşme Planı Nedir?

Köy yerleşme planı, yerleşik alan sınırının tespitinin aksine fiziki anlamda bir planlamadır. Bu nedenle, bu planlar da imar plan türü olarak kabul edilmektedir. Ancak, bu planın diğer imar planlarından önemli bir farkı, plan hazırlanırken imar planı hazırlanmasında uyulması gereken bazı kurallara uyulmamasıdır.

⇒ Ülkemizde diğer mekansal planlar ve imar planları konusunda bilgi almak için şu yazımıza bakınız: İmar Planı Nedir? Plan Türleri Nelerdir? İmar Planları Hangi Bölümlerden Oluşur?

Köy Kanununun 10. maddesine göre köy yerleşme alanı tespit komisyonu, köyün halihazır ve gelişme durumunu dikkate alarak konut ve genel ihtiyaçlarına göre köy yerleşme planını düzenler.

Köy yerleşme planları, 442 sayılı Köy Kanunu ve Köy Yerleşme Alanı Uygulama Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Köy Kanununun ek 9. ve devamı maddelerinde düzenlenen bu plan, esas itibarı ile belediye ve mücavir alan sınırları dışında bulunan köylerin plan ihtiyacını karşılamak üzere düzenlenmiştir. Ancak, Köy Kanununun ek 14. maddesinin son fıkrasına göre, valiliğin teklifi Bayındırlık ve İskan Bakanlığının onayı ile bu hükümler belediye ve mücavir alan sınırları içinde de uygulanabilmektedir.

Ayrıca, Orman Kanunu, Turizmi Teşvik Kanunu, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun ve Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunlarına tabi yerlerde bu hükümler uygulanmaz.

Bu planın yapılması ile; plan sınırları içerisinde kalan meraların ve Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan taşınmazların ihtiyaç sahiplerine satılmak üzere köy tüzel kişiliği adına tescili mümkündür.

Köy Yerleşme Planını Kim Onaylar?

Köy Yerleşme Alanı Uygulama Yönetmeliğinde köy yerleşme planlarının köy hizmetleri il müdürlüğü tarafından yapılacağı belirtilmektedir. Ancak 3202 sayılı Kanunda değişiklik yapan 5286 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 16.03.2005 tarihinden itibaren köy yerleşme planları; İstanbul ve Kocaeli illeri dışında il özel idarelerince, İstanbul ve Kocaeli illerinde ise il sınırları dahilinde yapılmak üzere büyükşehir belediyelerince yapılır.

Köy yerleşme planları daha ziyade belediye ve mücavir alan sınırları dışında uygulanır. Çünkü Köy Kanununun ek 14. maddesinin son fıkrasına göre, bu hükümler belediye ve mücavir alan sınırları içinde de uygulanabilmesi için valiliğin teklifi Bayındırlık ve İskan Bakanlığının onayı gerekmektedir. Bu nedenle, 442 sayılı Kanunda ve Köy Yerleşme Alanı Uygulama Yönetmeliğinde geçen “köy hizmetleri il müdürlüğü” ibaresini, “il özel idaresi” olarak anlamak daha uygun olacaktır.

Köy yerleşme planı iş akışı aşağıdaki gibidir:

Köy Yerleşme Planı Talebi

Köy yerleşme planı yapımı muhtarlık tarafından talep edilebileceği gibi valilik tarafından resen de yapılabilir. Köy muhtarının talep edebilmesi için köy ihtiyar heyetinin olumlu görüşünün bulunması gerekir. Valilik tarafından resen yapılacak planlarda bu şart yoktur. Muhtarlığın talebinin bağlı bulunduğu mülki amire (merkez ilçe için vali, diğer ilçeler için kaymakamlık) yapılması gerekir.

Köy Yerleşme Planı Tespit Komisyonu ve Görevlendirilmesi

Valilikçe resen plan yapılması düşünüldüğünde ya da muhtarlık tarafından yapılan talep kaymakamlığın görüşü üzerine valilikçe uygun görüldüğü takdirde vali tarafından köy yerleşme alanı tespit komisyonu görevlendirilir.

Köy yerleşme alanı tespit komisyonu; vali yardımcısının başkanlığında, milli emlak, bayındırlık ve iskan, tarım, köy hizmetleri ve kadastro müdürlüklerinden birer teknik eleman ile köy temsilcisinden oluşur. Gerektiğinde bu komisyona ilgili diğer kuruluşlardan da uzman eleman iştirak ettirilir.

Komisyon üye tam sayısının üçte iki çoğunluğuyla toplanır ve salt çoğunlukla karar alır. Oyların eşit olması halinde, başkanın oy kullandığı taraf çoğunluğu sağlamış olur.

Köy Yerleşme Alanının Tespiti Esasları

Komisyon öncelikle o köye ait harita, sosyal ve ekonomik durumu gösteren doküman ve gerekli diğer bilgileri derledikten sonra merkezde bir ön değerlendirme yapar. Bu aşamadan sonra komisyon planlama mahalline giderek, köyün gelecekteki gelişme durumu da dikkate almak suretiyle ihtiyaç duyulan konut parsel sayısını, parsel büyüklüklerini, gerekli görüyorsa sosyal tesisler ve diğer genel ihtiyaçlar için ayrılacak arazi miktarını hesaplar ve sonuç olarak köy yerleşme alanının ne genişlikte olacağına karar verir.

Mevcut köy yerleşik alanı ile bütünlük teşkil edecek şekilde ve mümkün mertebe mera niteliğini kaybetmiş arazilerle verimi düşük ya da tarım dışı Hazine arazilerine öncelik vererek, köy gelişme alanı için uygunluğuna karar verdiği sahanın sınırlarını belirler.

Müracaatların çok olması halinde komisyon, nüfusu en çok olan köyden başlayarak bir öncelik sıralaması yapar ve çalışmalarını buna göre yürütür. Bu amaçla gerektiğinde valilikçe ayrı ya da aynı vali yardımcısının başkanlığında birden fazla komisyon teşkil edebilir. Komisyon yaptığı bu çalışmaları ve aldığı kararları bir tutanakla tespit eder.

Köy Yerleşme Planın Oluşturulması

Komisyon yaptığı tespitleri ve aldığı kararları, köy yerleşme planı yapılmak üzere, il özel idaresine intikal ettirir. İl özel idaresi, komisyon tarafından tespit edilen köy yerleşme alanı sınırlarını, mümkün mertebe sabit noktalar arasından düz hatlar geçirerek sahada tespit eder ve köşe noktalarını kalıcı işaretlerle belirler. Daha sonra, tespit edilen bu alan kadastro görmüş olan yerlerde 1/1.000 ölçekli harita üzerine işlenir. Kadastro görmemiş yerlerde ise söz konusu alanın 1/1.000 ölçekli haritası veya ölçekli krokisi yapılır veya yaptırılır.

Harita veya ölçekli kroki üzerinde belirlenen alan içinde, Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan mera, yaylak, seyrangah, yol, harman ve panayır yerleri gibi alanlar ile Hazinenin mülkiyetinde olup bir kamu hizmetine tahsis edilmemiş yerlerden başka, özel mülkiyete konu olmuş veya olabilecek taşınmaz varsa, bunlar ya köy tüzel kişiliği tarafından kamulaştırılır ya da uygulama dışında bırakılır.

İl özel idaresi, hazırlanan harita veya ölçekli kroki üzerinde teknik esaslara göre konut, komisyon tarafından tespit edilen sosyal tesisler ve köyün diğer ihtiyaçları için gerekli parselleri ve yolları ölçek dahilinde işleyerek, köy yerleşme planını hazırlar. Köy yerleşme planını zemine aplike ederek parsel köşe noktalarını işaretler.

Köy Yerleşme Planlarının Onayı

Hazırlanan köy yerleşme planları valinin onayı ile yürürlüğe girer. Onay işlemini müteakip, söz konusu plan köy muhtarlığına tebliğ edilir.

Köy Yerleşme Planlarına İtiraz ve Tescil

Köy muhtarı, köy ihtiyar heyetinin kararına dayanarak tebligat tarihinden itibaren en geç 30 gün içinde valiliğe itiraz edebilir. İtiraz valilikçe 15 gün içinde karara bağlanır. Bu karar kesindir.

Kesinleşen köy yerleşme planı, valilikçe ilgili kadastro müdürlüğüne gönderilir. Kadastro müdürlüğünce büro ve arazi kontrolleri yapıldıktan sonra ilgili tapu sicil müdürlüğü tarafından parsellerin köy tüzel kişiliği adına tescil işlemleri yapılır.

Köy Yerleşme Planı Kapsamında Kalan Hazine Taşınmazlarının Köy Tüzel Kişiliğine Devri

Bu konu hakkında şu yazımıza bakınız: Köy Yerleşme Planı Kapsamında Kalan Hazine Taşınmazlarının Köy Tüzel Kişiliğine Devri

Köy Yerleşme Planı Kapsamında Kalan Meraların ve Hazine Özel Mülkiyetinde Bulunan Taşınmazların Durumu

Köy Kanununun ek 12. maddesinin 5178 sayılı Kanunla değişmeden önceki halinde “Köy yerleşme planında konut alanı ve köy genel ihtiyaçlarına ayrılan yerler, Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan mera, yaylak, seyrangah, yol, harman ve panayır yerleri gibi alanlar ve Hazinenin mülkiyetinde olup kamu hizmetine tahsis edilmemiş taşınmaz mallar köy yerleşme planının onayı ile bu vasıflarını kendiliğinden kaybeder ve valiliğin talebi üzerine köy tüzelkişiliği adına resen tapuya tescil edilir.” hükmü yer almaktaydı.

Bu madde kapsamında, köy yerleşme planı içerisinde konut alanı ve köy genel ihtiyaçlarına ayrılan yerlerde kalan mera, yaylak, seyrangah, yol, harman ve panayır yerleri gibi alanlar ve Hazinenin mülkiyetinde olup kamu hizmetine tahsis edilmemiş taşınmazlar köy yerleşme planının onayı ile bu vasıflarını kendiliğinden kaybetmekte ve Maliye Bakanlığının iznine gerek olmaksızın valiliğin talebi üzerine köy tüzel kişiliği adına resen tapuya tescil edilmekteydi. Ancak, bu madde 27.05.2004 tarihli ve 5178 sayılı Kanunun 6. maddesi ile değiştirilmiştir.

Madde hükmüne göre; “Köy yerleşme planında konut alanı ve köy genel ihtiyaçlarına ayrılan yerler, Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan seyrangah, yol ve panayır yerleri gibi alanlar ve Hazinenin mülkiyetinde olup kamu hizmetine tahsis edilmemiş taşınmazlardan, 4342 sayılı Mera Kanununun 5 inci maddesi hükümleri uyarınca incelenmesine müteakip mera, yaylak ve kışlak ile otlak ve çayır olarak yararlanılamayacağı anlaşılan yerler köy yerleşme planının onayı ile bu vasıflarını kendiliğinden kaybeder. Ancak, bu madde kapsamında Hazinenin mülkiyetinde olup kamu hizmetine tahsis edilmemiş taşınmazların devri Maliye Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle yapılır ve valilikçe köy tüzel kişiliği adına tapuya tescil edilir.”

Maddede iki önemli değişiklik dikkat çekmektedir. Bunlardan birincisi, maddenin eski metninde yer alan “mera ve yaylakların” madde kapsamı dışına çıkarılmasıdır. Aynı dönemde 4342 sayılı Mera Kanununun 14. maddesinde değişiklik yapılarak köy yerleşme planları için mera, yaylak ve kışlakların tahsis amacının değiştirilebileceğinin hüküm altına alındığı dikkate alınırsa, köy yerleşme planı için ihtiyaç duyulan mera, yaylak ve kışlaklar için 4342 sayılı Mera Kanununun 14. maddesi kapsamında tahsis amacı değişikliği yapılması gerektiği izlenimi edinilmektedir.

İkinci husus, “seyrangah, yol ve panayır yerleri gibi alanlar ve Hazinenin mülkiyetinde olup da kamu hizmetine tahsis edilmemiş taşınmazlar” için, 4342 sayılı Mera Kanununun 5. maddesi hükümleri uyarınca mera komisyonu tarafından bu taşınmazlardan mera, yaylak, kışlak, otlak ve çayır olarak yararlanılamayacağının bildirilmesi şartının getirilmesidir. Bu durumda olan taşınmazlar 4342 sayılı Mera Kanununun 5. maddesi kapsamında mera komisyonu tarafından incelenecek ve bu taşınmazlardan mera, yaylak ve kışlak, otlak ve çayır olarak yararlanılamayacağı bildirildikten sonra herhangi bir tahsis kaldırma işlemine gerek kalmaksızın bu vasıflarını kendiliğinden kaybedeceklerdir.

Bir diğer husus, Hazinenin özel mülkiyetinde olup da kamu hizmetine tahsis edilmemiş bulunan taşınmazların köy tüzel kişiliği adına tescil edilebilmesi için Maliye Bakanlığı izni şartının getirilmiş olmasıdır. 5178 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bu taşınmazların Maliye Bakanlığının izni olmaksızın köy tüzel kişilikleri adına tescili mümkün değildir.

Son bir husus ise 4342 sayılı Mera Kanununun 14. maddesi kapsamında tahsis amacı değiştirilen mera, yaylak ve kışlaklar ile aynı Kanunun 5. maddesi kapsamında yapılan inceleme neticesinde mera, yaylak, kışlak, otlak ve çayır olarak yararlanılamayacağı anlaşılan seyrangah, yol ve panayır yerleri gibi alanlar ve Hazinenin mülkiyetinde olup kamu hizmetine tahsis edilmemiş taşınmazların doğrudan köy tüzel kişiliği adına tescil edilip edilemeyeceğidir.

4342 sayılı Mera Kanununun 14. maddesine göre tahsis amacı değiştirilen meraların Hazine adına tescil edilmesi gerekmektedir. Köy Kanununda da bu taşınmazların köy tüzel kişiliği adına tescil edilebileceğine dair herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Konu hakkında TKGM tarafından yayımlanan 2004/16 sayılı Genelgenin 6/c bölümüne göre; “Köy yerleşme planında; konut alanı ve köy genel ihtiyaçlarına ayrılan yerler, Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan seyrangah, yol ve panayır yerleri gibi alanlar ve Hazinenin mülkiyetinde olup kamu hizmetine tahsis edilmemiş taşınmazlar ile mera, yaylak, kışlak, otlak ve çayır olarak yararlanılamayacağı anlaşılan yerler, köy yerleşim planının onayı ile bu vasıflarını kaybettiklerinden, onaylanmak suretiyle kesinlesen köy yerleşim planı içinde kalan bu nitelikteki yerlerin Hazine adına tescilleri yapılacak, bilahare de valiliğin talebi halinde tashihen ilgili köy tüzel kişiliği adına tescil edilecektir.

Maliye Bakanlığının uygun görüşü valilikçe alınacağından, köy tüzel kişiliği adına yapılacak tescil sırasında, ayrıca Maliye Bakanlığının uygun görüş yazısının aranılmasına gerek yoktur. Ancak, tescili müteakip, mahalli maliye kurulusu ile mera komisyonuna bilgi verilecektir.”

Bu Genelgeden seyrangah, yol ve panayır yerleri gibi alanlar ile ilgili olarak anlaşılan hususlar şunlardır:

1) Bu gibi yerler köy yerleşme planının onayı ile orta malı niteliğini kendiliklerinden kaybedecekleri için ayrıca mera komisyonu kararına ve defterdarlığın uygun görüşüne gerek bulunmamaktadır.

2) Bu gibi yerler öncelikle Hazine adına tescil edilecektir. Bu yerlerin doğrudan köy tüzel kişiliği adına tescili mümkün değildir.

3) Köy tüzel kişiliği adına tescil için Maliye Bakanlığının uygun görüşü gerekir.

4) Maliye Bakanlığının uygun görüşü valilikçe (bayındırlık ve iskan il müdürlüğü) alınacaktır. Ancak, tescil aşamasında Maliye Bakanlığının görüş yazısının tapu sicil müdürlüğüne gönderilmesine gerek yoktur. Bu konudaki sorumluluk valiliğe aittir.

5) Köy tüzel kişiliği adına yapılan tescilden sonra tapu sicil müdürlüğünce yerel maliye kuruluşuna (defterdarlık veya mal müdürlüğü) bilgi verilmesi gerekmektedir.